Ayetlerde teşhis ve intak sanatı nasıl işlenmiştir?

Değerli kardeşimiz,

Teşhis, insan dışındaki varlıklara şahsiyet verip on­ları insan gibi duygulandırmak; intak ise, onları konuş­turmaktır. Konunun Kur'an-ı Kerim’de hayli misalleri var­dır. Me­sela:

تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِۜ  “Cehennem neredeyse (kâfirlere) öfkesinden paramparça olacak.” (Mülk, 67/8)

Bu ayette cehennem, kendisine öfke nispet edile­rek insanların bir özelliğiyle anlatılmıştır.

Keza Allah, kâfirler cehenneme atıldığında cehenneme sorar: “Doldun mu? O da der: Daha yok mu?” (Kaf, 50/30) Bu ayette ise intak vardır, cehennem konuşturulmuştur.

Gök ve yer, Cenab-ı Hakk’ın “Ey sema, ey arz! İster is­temez vücuda geliniz!” emrine karşı “Biz seve­rek ve isteye­rek geldik.” (Fussilet, 41/11) diye cevap vermişler, itaat etmiş­lerdir.

Bir de şu ayete bakalım: “Gök ve yer o kâfirlerin ölümüne ağlamadı." (Duhan, 44/29)

Ayet, Kızıldeniz’de ilahi bir ceza ile boğulan Firavun ve yandaşları hakkındadır. Bu ayette teşhis vardır. Her ne kadar tef­sirlerde, “Gök ehli olan melekler ve yerdeki canlılar o kâ­firlerin ölü­müne ağlamadılar.” şeklinde bir cihet zikre­dil­mişse de (Beydâvî, Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil, II, 383; Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, VI, 4299-4300.) “Hakikat varken mecaza gi­dilmez.” (Abdülkerim Zeydan, el-Veciz,  Mektebetu'l-İslami, İst. 1979, s. 279.) pren­sibinden hareketle ibareyi zahirine göre de anlayabiliriz. Mevlâna’nın ifadesiyle, “Rüzgâr, top­rak, su ve ateş Allah’ın kulu ve mutiidir. Onlar bana sana karşı bîruh, fakat Al­la­h’a karşı zîruhturlar." [Rûmî, Mesnevî, (Tâhiru’l- Mevlevî tercümesi), II, 488.]

Ateş, Allah’tan “Ey ateş! İbrahim’e soğuk ve selâ­metli ol!” (Enbiya, 2169) emri geldiğinde Hz. İbrahim’i yakmaz. Rüzgâr, O’nun emriyle nice kavimleri helâk eder. (Hakka, 69/6-7)

Su, Hz. Nuh’un kavmini cezalandırır; “Ey arz, su­yunu yut! Ey sema, suyunu tut!” (Hûd, 11/44) denildiğinde ise, arz suyunu yutar, sema suyunu tutar.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet