Mervan bin Hakem Hz. Talha'yı neden öldürdü?

Değerli kardeşimiz,

Mervan, Hz. Osman’ın şehadetine giden olaylarda, sorumlulardan birisinin de Hz. Talha olduğunu düşünüyordu. Bu yüzden de ona kin duyuyordu.(1)

Cemel savaşında hezimete uğradıklarını fark ettiği sırada, Hz. Osman’ın düşmanlarından saydığı ve onun öldürülmesinden sorumlu tuttuğu Talha b. Ubeydullah’ı bir okla ölümüne neden oldu.(2)

Halbuki, isyancıların Hz. Osman’a yaptıkları kuşatmanın son günlerinde de Hz. Ali, Zübeyr ve Talha; oğullarını Hz. Osman’ı korumak amacı ile yanına yollamış, ama onlar Hz. Osman’ın öldürülmesine mâni olamamışlardı. Hatta bu esnada Talha’nın oğlu Muhammed kana boyanmıştı.(3)

Hz. Osman’ı öldüren isyancılar, bu haberi Medine’ye yayarken, “Ey Talha b. Ubeydullah! Osman b. Affan’ı öldürdük!” diye bağırıyorlardı. Gayeleri cinayette Talha’nın da parmağı varmış intibaı uyandırmaktı.(4)

Dmek ki bu tür şayialar ve başka olaylar nedeniyle Hz. Talha, Hz. Osman’ın muhasarasında pasif ve tarafsız kalmakla suçlanmış ve bu sebeple Cemel Vakası’nda aynı safta yer aldığı, aynı gaye için bir araya geldiği Mervan b. Hakem tarafından öldürülmüştür.

Hz. Talha, Hz. Ali’ye ilk beyat eden kişi olmasına rağmen, Hz. Osman’ın katillerinin hemen cezalandırılmasını istediği için Hz. Aişe ve Zübeyr’in de içinde bulunduğu grupta yer almıştır.

Hz. Ali ve taraftarları ise katillerin kitle halinde olması ve bu sebeple cezalandırma işinin hemen mümkün olamayacağı görüşünde idiler.

Bu iki grup, münafıkların işin içine girmesiyle ne olduklarını bile anlamadan binlerce Müslümanın hayatını kaybettiği bir savaşın içerisine sürüklenmişlerdir. Hz. Talha da bu olayda vefat etmiştir.

Hz. Talha, özellikle Cemel Vakası’nı hazırlayan olaylar başta olmak üzere, Hz. Ali ve Hz. Osman dönemindeki bazı içtihatlarından dolayı pişmanlığını dile getirmiştir.(5)

Hz. Ali’ye Cemel ve Sıffın Vakası’nda ölenlerin durumu hakkında sorulunca; Hz. Ali, iki grubun da cennete gireceğini söyledi(6) ve “Onlar kardeşlerimizdir, bize karşı gelmişlerdir.” dedi.(7)

Bazı alimler de onlar hakkındaki sorulara, şu mealdeki ayet ile cevap vermişlerdir.:

“Onlar bir ümmetti, gelip geçti. Onların kazandıkları kendilerinin, sizin kazandıklarınız sizindir. Siz onların yaptıklarından sorguya çekilmezsiniz.” (Bakara 2/134)

Diğer taraftan Hz. Ali, Talha ve Zübeyr savaş yapmaya değil sukûneti sağlamaya gittikleri için günahkar değillerdir,(8) şeklinde bir görüş de vardır.

Bu olayda tarafları suçlu-suçsuz veya haklı-haksız şeklinde kategorilere ayırmadan, Ehl-i Sünnet boyutuyla değerlendirmek en makulü olacaktır. Hz. Peygamber (asm)’in hanımı ve cennetle müjdelenmiş iki sahabi hakkında safiyane düşüncelerin dışında farklı görüşlere sahip olmak, bir Müslüman için mümkün görünmemektedir. Taraflardan birini aşırı övüp diğerini aşırı yermek gibi abartılardan kaçınarak, konu itidal çerçevesinde ele alınmalıdır.

Sahabe hakkında olumsuz düşünceler içerisinde olmak, bütün bunların da ötesinde Hz. Peygamberin (asm) hadisi ile bağdaşmamaktadır.

Buharî ve Müslim’de yer alan bir hadiste Hz. Peygamber şöyle buyurmaktadır:

“Ashabıma ağır söz söylemeyin. Şayet sizden biriniz Uhud Dağı kadar altın sadaka etse, ashabımın birinin bir müdd (iki avuç dolusu) miktarı sadakasına ulaşamaz, hatta bunun yarısına bile erişemez.”(9)

Kaynaklar:

1) bk. İbn Abdilber, İstîâb, II, 766; Hasan İbrahim Hasan, Târîhu’l-İslâm, 1/366; İbn Kuteybe, Maarif, s. 101.
2) Dineverî, el-Ahbâru’t-Tıvâl, s. 140; İbn Abdilber, İstîab, 2/766; Hasan İbrahim Hasan, 366.
3) Bustî, Sikat, 3/263-264; Zehebî, Tarîh, 3/459.
4) Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, 2/217.
5) Bustî, Sikat, 2/261; Malakî, et-Temhîd, s. 167, 193; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğabe, 3/60.
6) İbn Haldûn, el-Mukaddime, 5. bsk, Beyrut, 1984, s. 214.
7) Kândehlevî, Hayâtü’s-Sahâbe, Terc. Ahmed Meylanî, Konya,Trs., 3/13.
8) Muhammed Salih Ekinci, Faslü’l-Hitâb, (Tarihte Metot ve Tarihî Tetkikler Işığında Sahabe Dönemi) Terc. Mehmet Ecir İşiyok, İstanbul, 1986, s. 11-12.
9) Buhârî, Ashâbu'n-Nebî, 5; Müslim, Fedâilü's-Sahâbe, 222.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet