Hadika ve Berika adlı kitaplar güvenilir mi?

Değerli kardeşimiz,

Hadika, el-Hadîkatü’n-nediyye şerhu’t-Tarîkati’l-Muhammediyye adlı eser Abdülganî b. İsmail en-Nablusi’ye aittir.

Berika, el-Berîkatü’l-Mahmûdiyye fî şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye ve’ş-şerî’ati’n-nebeviyye fi’s-sîreti’l-Ahmediyye adlı seerise, Ebu Said el-Hadimî’ye aittir.

Bu iki eser de İmam Birgivi Hazretleri’nin “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye” adlı meşhur tasavvuf kitabının şerhi, yani açıklamasıdır.

et-Tarîkatü’l-Muhammediyye, ahlak ve tasavvuf konuları ele alınmış; Allah Azze ve Celle’nin rızasına talip olan her kimsenin yapması gereken ahlakî davranışlar ve yapmaması gereken itikadî hâl ve hareketlerden bahsedilmiştir. İmam Birgivi (rahimehullah), eserini Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat itikadı üzerine yazmış ve içinde bulunduğu zamandan günümüze kadar medreselerde ve tekkelerde istifade edilen bir "tasavvuf literatürü" hâline getirmiştir.

Zaman zaman tasnif ve sınıflandırma noktasında İmam Gazzâli’nin tasavvuf ve ahlak konusunda telif etmiş olduğu “el-İhyâu ulûmi’d-Dîn” adlı ölümsüz esere kısa çaplı da olsa benzeten kimseler olmuştur.

Üslubu açık, yazdığı konular faydalı, naklettikleri bilgiler sahih kaynaklara dayandığı için büyük bir ilgi görmüş, kendisinden sonra gelen alimler, Birgivi Hazretleri’nin yazdığı bu önemli seer üzerine şerh / açıklama çalışmaları yapmışlardır.

Araştırmalara göre de “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye” isimli eser üzerine uzun ve kısa olacak şekilde yaklaşık yirmi şerh ve muhtasar kitap telif edilmiştir. Kitabın üzerinde bu denli çalışma, bize eserin okuyanlar ve tasavvuf dairesinde hareket eden Müslümanlar üzerindeki tesirini de ortaya koymaktadır.

İşte Berika ve Hadika olarak ifade edilen bu iki eser de bu alanda yazılmış geniş açıklamalı tasavvuf ve ahlak kitabıdır.

Eserin aslı ve üzerinde yapılmış geniş çaplı açıklamaları önceleri Arapça iken sonradan Türkçe diline kazandırılmıştır.

Araştırdığımız kadarıyla Allah Teâlâ’nın izniyle; eserde itikadî bir sorun görülmemiş, istifadeye medar olacak ahlakî birer eser olduğu bizce anlaşılmıştır.

Önemli not:

et-Tarîkatü’l-Muhammediyye eserinin müellifi Birgivî’ye göre, toplumun ıslahı ancak her bireyin kendisini Kuran ve sünnet ölçülerine göre kötü huylardan arındırıp güzel huylarla donatması hâlinde mümkün olacaktır.

İlmi ya da edebî endişelerden ziyade, bu ideali gerçekleştirmek amacıyla kaleme alındığı anlaşılan eserde Birgivî’nin, dile getirdiği görüşleri naslara dayandırmaya dikkat ettiği ve çok sayıda ayetin yanı sıra yaklaşık 775 hadis-i şerife yer verdiği görülmektedir.

Kütüb-i Sitte rivayetlerinin yoğun bir şekilde kullanıldığı eserde, İmam Malik’in el-Muvaṭṭaʾından, İbn Hacer el-Askalânî’nin Fethu’l-bârî’sine kadar otuz iki hadis kitabına müracaat edilmiştir. Hadis kaynaklarına rumuzlarla işaret eden ve kitabın başında bu rumuzların listesini veren müellif, hadislerin senedini vermeyip sadece sahabî râvinin adını kaydetmekle yetinmiştir.

Eserde yer alan rivayetlerin üçte biri zayıf olarak nitelenen hadislerdir.

Eserin kaynaklarının başında İmam Gazzali’nin İḥyâʾü ulûmi’d-dîn’ini saymak gerekir. Ayrıca fikrî arka planını ağırlıklı olarak Hanefî fukahasına borçlu olan Birgivî, bir ahlak kitabı olmasına rağmen eṭ-Ṭarîḳatü’l-Muḥammediyye’de çok sayıda fıkhî meseleye yer vermiş, fıkhî konularda el-Fetâva’l-Hâniyye (Kādîhan), el-Fetâva’t-Tatarhâniyye ve Hulasatü’l-fetâvâ gibi fetva mecmuaları başta olmak üzere Hanefî mezhebine ait otuz fıkıh kitabından iktibasta bulunulmuştur.

Eserde yararlanılan tasavvuf ve ahlak kitapları arasında Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Bustânü’l-ʿârifîn ve Tenbîhü’l-ġāfilîn adlı eserleriyle Abdülkerîm el-Kuşeyrî’nin er-Risâle’si dikkat çekmektedir. (bk, DİA, et-Tarîkatü’l-Muhammediyye md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet