İhtiyaç olmadan, birinden bir şey istemek haram mıdır?

- Hadika isimli eserde şöyle bir madde yer almakta:

"Zaruret olmadan bir şey istemek haram olduğu gibi, ücretsiz olarak başkasına iş gördürmek de haramdır. Başkasının çocuğuna iş gördürmek daha büyük günahtır." (Hadika, II/267)

- Burada geçen "zaruret olmadan bir şey istemek" kapsamına neler girmektedir?

- Burada kastedilen ihtiyacı yokken birinden mal, eşya veya para talep etmek midir, yoksa farklı manalar da var mıdır?

Değerli kardeşimiz,

"Hadika" isimli kitap, İmam Birgivi'nin "Tarikat-ı Muhammediyye" isimli tasavvufi eserinin şerhidir. Eser daha çok tasavvufi yorumlar içermekte olup, bir fıkıh kaynağı veya fetva kitabı değildir. Aktardığınız satırlarda kasdolunan manayı daha iyi anlayabilmek için, bu ibareleri kitabın bütünlüğü içerisinde değerlendirmek uygun olacaktır.

Soruda geçen konu, "ihtiyacı olmadığı halde dilencilik yapanlar ve bunu alışkanlık haline getirenler" hakkındadır.

Nitekim Peygamber Efendimiz (asm) şöyle buyurmuştur:

“Dilenmek ancak şu üç kişiye caizdir:

1) Toprağa yapıştıran fakirliğe uğrayana (son derece fakir düşene),
2) Altından kalkamayacak derecede borç altına girene,
3) Para bulmak için kan parası yüklenen kimseye.”

Başka bir rivâyette ise dördüncü bir şart getirilir:

“Çok acı veren müzmin bir hastalığa kapılan kimse ihtiyacı kadar isteyebilir.” (Ebû Dâvud, Zekât 26)

Hadisten açıkça anlaşılan odur ki, çalışamayacak kadar mağdur, sakat ve özürlü olan kişi, kendisine bakacak bir kimse yoksa, devlet de yardım etmiyorsa, ancak zarurî ihtiyacını telâfi edebilecek kadar başkalarından isteyebilir, dilenebilir. Borçluluk hali de buna eklenmektedir.

Bu zarurî hâlin dışında, dilenciliği sırf bir geçim vasıtası haline getirenler büyük bir mesuliyet altına girmektedir. Bu çeşit kimselere Peygamber Efendimiz (asm)'in ikazı şöyledir:

“Her kim malını çoğaltmak için insanlardan mallarını isterse, o ancak ve ancak ateş parçası ister. Artık bunun ister azını, isterse çoğunu ister.” (Müslim, Zekât 35)

Bu hadis-i şerif, ihtiyacı olmadığı halde dilenmeyi caiz görmeyip cehennem azabını netice verecek bir iş olduğunu ifadeyle haram saymaktadır.

İşte haram işleyenlerin sayısının artmaması için bu tür kimselerin türemesine meydan vermemek lâzımdır.

Duhâ sûresinde geçen “Bir şey isteyeni geri çevirip azarlama.” mealindeki âyet-i kerimeden esas maksat, ilmî bir mesele soranı, bir şey öğrenmek isteyeni geri çevirmemektir. Yoksa her isteyeni boş çevirmemek şeklinde anlaşılmamalıdır. Çünkü bu takdirde dilenciliğe yol açılmış olur. (bk. es-Sâvî, 4/330)

Bu itibarla bir kişinin kendisi için zaruri olmayan bir şeyi başkasından, baskı ve zorlama yapmadan istemesi haram değildir.

Başkasının çocuğu veya herhangi bir çalıştırdığı kişiye maaşını, ücretini vermemek caiz değildir. Ancak bir kişi gönüllü olarak diğerinin işinde, ona ücretsiz olarak yardımcı olabilir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet