Hikem-i Ataiyye adlı eser için, az daha Kur'an olacaktı, anlamında bir söz söylenmiş midir?

- Ataullah İskenderiye atfedilen bir söz varmış. "Hikem-i Ataiyye" adlı eseri için “Az daha Kur'an olacaktı.” diye.
- Bu sözün aslı var mıdır?
- Eser hakkında bilgi verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

"el-Hikemü’l-Ataiyye", Şâzeliyye şeyhlerinden İbn Atâullah el-İskenderî’nin sözlerini ihtiva eden bir eserdir.

İbn Ataullah’ın soruda geçen anlamda bir sözü yoktur. Zaten hiçbir Müslüman böyle bir iddiada bulunmaz.

Eserde kulluk ve dervişlik psikolojisinin son derece güçlü bir üslûpla özetlenmesi sebebiyle, daha sonraki yüzyıllarda sûfîler arasında, “Namazda Kur’an’dan başka bir kitap okumak câiz olsaydı, el-Hikem okunurdu.” sözü yaygınlık kazanmıştır.

Sufiler arasında meşhur olan bu söz, muhtemelen yanış aktarılarak veya yanlış anlaşılarak sorudaki hataya düşülmüş olabilir.

Eser, tasavvufun değişik alanlarına ışık tutan müellife ait üç yüz kadar hikmetli sözle, onun dostlarına yazdığı mektuplardan bazı parçalar ve bir münâcâttan meydana gelmektedir.

İbn Atâullah’ın, mürşidi Ebü’l-Abbas el-Mürsî’ye takdim ettiği eserde, tasavvufî hayat ve düşüncenin en tartışmalı konuları çok dikkatli bir üslûpla özlü bir şekilde anlatılmıştır:

“Nurlar kalplerin ve sırların bineğidir.”;
“Talep şan değildir, asıl şan iyi edeple rızıklanmandır.”;
“Seni vehim kadar yöneten bir şey yoktur.”;
“Başlangıcı parlak olanın sonu da parlaktır.”

gibi bazı hikmetler, birer cümleden ibaret olduğu halde birkaç cümle veya birkaç satırla anlatılan konular da vardır.

Havf-recâ, kabz-bast, heybet-üns, cem‘-fark gibi tasavvufî hallerin tanıtıldığı eserde namazla melâmetin, zühdle mârifetin, vahdet-i vücûdla vahdet-i şühûdun, kerâmetle istikametin, ubûdiyetle rubûbiyetin, akılla gönlün, eserle müessirin, tevekkülle teşebbüsün, firkatle vuslatın anlamları ve ilişkileri üzerinde de durulmuştur.

"el-Hikemü’l-Ataiyye"de yeni bir tasavvufî yorum ve yaklaşım yoktur; müellifin yaptığı şey, önceki sûfîlerin geliştirdiği yorum ve tefekkürü Arapça’nın bütün imkânlarını kullanarak şiirle nesir arası bir üslûpla özlü cümleler halinde ortaya koymaktan ibarettir.

Eserde yer alan hadislerin büyük çoğunluğu sahih hadis kitaplarında bulunmaktadır.

Müellifin ayrıca tasavvuf klasiklerinden de istifade ettiği kesin olmakla birlikte, bunların hiçbirinin adından söz etmemiştir. Hikmetlerden birini okurken akla gelebilecek sorular daha sonraki hikmetle cevaplandırılmış, böylece esere bir bütünlük kazandırılmıştır.

İbn Atâullah’ın, “Bu kitapta İhya’da olan her şey fazlasıyla mevcuttur.” ifadesiyle, takdir edilmesi aynı zamanda kitabın kapsamının zenginliğine de işaret etmektedir.

İbadet ve taat gibi konuların özlü ve etkili bir şekilde anlatılması eserin tasavvufî çevrelerin dışında da ilgi görmesini sağlamıştır. (bk. TDV İslam Ansiklopedisi, el-Hikemü’l-Ataiyye md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet