Bizi bu şekilde tasarlayan Allah ise, kötülüklerin sorumlusu neden Allah değildir? 

 - İnsanın yanlış işler yapmasının iki temel sebebi var. Biri nefsiyle mücadele etmemesidir. Diğeri yanlış işler yapmaya uygun olarak yaratılmış olmasıdır. 
- Başımıza bir kötülüğün gelmesinin sebebinin kendimizden olduğunu kabul ediyorum. Peki kendi irademizle yaptığımız yanlışların sebebi bu şekilde tasarlanarak yaratılmamız ise ve bizi bu şekilde tasarlayan Allah (c.c.) ise kötülüklerin sorumlusu neden Allah (c.c.) değildir? 
- Mesela bir robotu iyi şeyler uğruna tasarlamak lakin aynı zamanda robotu yanlış işlerin kullanımına uygun olarak tasarlamak robotu tasarlayanı robotun yapacağı yanlış işlerden sorumlu tutmaz mı?
- Her ne kadar robotun yanlış işler yapmasını istemiyor olsa da robotu bilerek ve isteyerek yanlış işler yapmaya uygun olarak tasarlaması bunu göstermez mi? 
- Bir insan bir ilacı insanların iyileşmesi için üretse ve her ne kadar yan etkinin ortaya çıkmasını istemese de ilacı yan etkisi olmayacak şekilde üretmeye gücü yetebilecekken yan etkilerinin olacağı şekilde üretse, o inan ilacın oluşturacağı yan etkilerden sorumlu olmaz mı? 
- Sorularımın Allah (c.c.)’ın insan mantığından bağımsız olması ve bu sebepten dolayı sorumluymuş gibi gözükmesine rağmen, sorumlu olmaması şeklindeki cevaplardan başka hiç cevabı yok mudur?

Değerli kardeşimiz,

Cevap 1:

Evvela soru kendince bir cevap içermektedir. Ancak cevaplar sorunludur. En baştan insanın yanlış işler yapmaya uygun yaratılmış olması hiçbir İslami hüküm ile bağdaşmamaktadır. İslam’a göre insan ahsen-i takvimde yani en güzel bir suret ve potansiyelde yaratılmıştır.

İnsan kendisine meleklerin secde ettiği bir iyilik aslından yaratılmış olup ilahi zatın yeryüzündeki halifesidir.

Dolayısıyla insanın yanlış işler yapması onda vicdani bir sorun meydana getirmektedir. Zira insan yanlış işler yaptığında evvela kendi kendisinin iyilik aslıyla çelişmektedir. İnsanın iradesine rağmen vicdanının yükselen sesi onun iyilik için yaratıldığını gösterir.

İnsanoğlu özünde mükerrem olduğu için, bilerek ve isteyerek ilk kötülüğünü işlemez. Genellikle ilk yanlışlar hata ile açığa çıkar. Bu nedenle de iyilik aslından dolayı tövbe kapısı açıktır.

Ancak sonrasında hatada ısrar ederse, bilerek ve isteyerek vicdanının sesini susturmuş olur ve kötülüğün bizatihi sahibi olur.

Eğer insan hata yapabilme ve bundan dönebilme kabiliyetine sahip olmasaydı, işte o zaman bir robot olurdu. Hata yapabilmeye kabiliyetli olmak, insanın ilerlemesi için gerekli potansiyeli sağlar. Hatalarından ders çıkararak her zaman daha iyiye yönelebilir.

İnsan bu sistemi hatanın ötesinde bir kasda çıkarsa bile yine de yaptığı kötülüklerden aslında hâlâ yanmaya devam eden iyiliğe dönebilir. Bu nedenle Cenab-ı Allah insanın iyiliğe dönüşü için kendi kefaletini bize sunmaktadır.

İnsana verilen irade kabiliyeti eğer tek yönlü olsaydı, o zaman insanın varlık sebebi olan özgür bir varlık oluşu ortadan kalkardı.

İrade ile istenilen iyilik bizleri yaratan ilahi iradeye de uygun düştüğünden, her hasene on misli ile karşılanır.

İnsanın iradesini hatada ısrarla kullanması ise, kendi yaratılış özüne ve ilahi iradeye aykırı düştüğünden, yalnızca misli ile cezalandırılır.

Cevap 2:

Yaratılıştaki imtihan sırrının gereği olarak, mutlak ilim, kudret ve irade sahibi Allah, pek çok hikmete binaen canlı varlıkları dört kategoride yarattığını görmekteyiz.

1. Mutlak olarak hayra kabiliyeti olan, kötülük yapmaya kabiliyeti olmayan varlıklar. Bunlar MELEKLER.

2. Sadece şerre ve kötülüğe kabiliyeti olan, iyiliğe kabiliyeti olmayan varlıklar: Bunlar ŞEYTANLAR

3. Ne hayra ne de şerre kabiliyeti olmayan varlıklar: Bunlar HAYVANLAR.

4. Allah, bütün bunlardan farklı olarak, hem hayra hem de şerre kabiliyetli olan varlıklar olarak İNSANI yaratmıştır. İmtihana tabi tutmuş ve tekamül etme yolunu açmıştır.

“Allah, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yarattı...” (Mülk, 67/2)

İnsanın yaratılıştaki tasarımını farklı kılan şey, özgür bir iradeye sahip olarak yaratılmış olmasıdır. Ahlaki kötülüklerin nedeni insanın özgür kılınmış olmasıdır diyebiliriz. Bu özgür irade ile insan iyilikler yapa yapa melekler seviyesine çıkabildiği gibi, kötülükleriyle de hayvanlardan daha aşağıya inebilir. Kur'an bu gerçeği şöyle ifade etmektedir.

“Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık. Sonra onu, aşağıların aşağısına indirdik. Ancak, iman edip salih ameller işleyenler başka.” (Tin, 95/4-6)

 “Biz ona hayır ve şer olmak üzere iki yol gösterdik.” (Beled,  90/10)

“Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik; artık o isterse şükreden olur, isterse nankör.” (İnsan, 76/3)

Bu yollardan birini seçmek tamamen insanın hür iradesine bırakılmıştır.

Hür irade ise, ya akıl ve vahyin gösterdiği yolu veya nefis ile şeytanın telkin ettiği yolu seçecektir.

Allah, insana iyi ile kötüden birini tercih etme yetkisini vermiştir. Eğer bir yerde yetki varsa orada sorumluluk da var. Onun için insan yaptığı kötülüklerden sorumludur.

Evet, Allah, insanın kendi iradesiyle yaptığı kötülüğü, rızası olmasa da yaratır. Ancak kötülüğü yani şerri yaratmak şer değil, şerri işlemek şerdir. Ateşin yangın çıkarması şerdir, fakat ateşi yaratmak şer değildir. Bunu gibi insanın kötülük yapması şerdir, ancak insanın yaratılması şer değildir. Çünkü bazı şerlerde hayır vardır.

Sonuç olarak deriz ki, kader konusuna giren hayır-şer ve irade meselesi, kelam alimleri arasında da tartışma konusu olmuş ve bu konuda, hak ve batıl olmak üzere farklı mezhepler ortaya çıkmıştır.

Ehl-i sünnetin üzerinde ittifak ettiği görüşe göre, insanın bir cüzi iradesi vardır, bu iradesi ile hayır veya şerden birini tercih etme kabiliyetine sahiptir ve tercihinden dolayı da sorumlu tutulmaktadır. Ona göre ya mükafat ya da ceza görecektir. Bu da Allah’ın evrende koymuş olduğu sünnetüllaha yanı ilahi kanunlara ve tekamül sırrına göre cereyan etmektedir.

Robotlarda akıl, fikir, duygu, düşünce ve muhakemeye dayalı bir irade kullanımı olmadığı için, insanla mukayesesi söz konusu değildir. Çünkü biri Allah’ın diğeri de Allah’ın yarattığı insanın eseridir.

İlave bilgi için tıklayınız:

- İnsan kaderinden neden sorumlu tutulmaktadır?

- İnsanda bulunan yetenekleri Allah verdiğine göre, kişi neden ...

- İbadet nedir, insanlar niçin ibadetle sorumlu tutulmuşlardır ...

- Müslüman bir ailenin çocuğu, hayata daha avantajlı başlamış ...

- Öz babamdan bile sorumlu tutulmazken, ilk babamız Adem'in ...

- Hz. Adem'in hatasından sorumlu değilsem, niye cennette var ...

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet