Abbasiler dönemindeki zenci ayaklanması hakkında bilgi verir misiniz; sonuçları neler olmuştur?

- Milattan sonra 869 yılında doğu Afrika'dan ve Zengibar'dan zorla yakalanarak getirilen ve savaş esiri konumunda olan zenci kölelerin Abbasi imparatorluğuna karşı başlatmış olup, on dört yıl süren ayaklanma hakkında bilgi verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Zenci isyanı, kendisi aslen beyaz olan ve Hz. Ali’nin soyundan geldiğini iddia eden Ali b. Muhammed’in Basra ve çevresindeki büyük çiftliklerde çok zor şartlar altında çalışan Zenci köleleri organize etmesi sonucu H.255/M.869’da Basra bataklıklarında başlamıştır.

Kısa sürede Güney Irak ve Huzistan eyaletine sıçrayan bu isyan, hem bu bölgelerde yaşayan insanlara hem de Abbasi devletine çok zararlar vermiş ve Bağdat’ı tehdit eder hale gelmiştir. Öyle ki üzerlerine gönderilen pek çok Abbasi ordusunu yenerek âdeta kendi başlarına buyruk bir devlet gibi hareket etmeye başlamışlardır.

Bunun üzerine isyanı bastırmakla görevlendirilen Muvaffak, ancak çetin mücadelelerden sonra H.270/M.883’de Zenci liderini öldürerek isyanı bastırabilmiştir.

Bu isyanın sonuçları şöyle özetlenebilir:

- Zenci isyanı Abbasi devletini ve özellikle de etkisi altına aldığı bölgeyi çok yönlü olarak etkilemiştir. Siyasi olarak zaten sıkıntılı dönem geçiren Abbasi devleti yıkılmanın, dağılmanın eşiğine gelmiştir. Ekonomik olarak devletin hazinesini boşaltmıştır. Hazinenin can damarı olan bölgeden vergi toplanamaması; ticaretin, tarımın durması ve toplanılan vergilerin isyanla mücadelede kullanılması hazineyi bitirmiştir.

- İsyan bölgeyi ve bölge insanını felç etmiştir. Zenciler işgal ettikleri şehirlerde tarihte nadir görülen insanlık dışı şenaatler islemişlerdir. Sayısız insanı katlederken, binlerce kadın ve çocuğu esir almış, yüz binlercesini yurtlarından etmiş, halkın bütün malları ve kıymetli eşyalarına el koymuş, şehirleri yakıp yıkmış ve yağmalamış, kısacası bölgeyi harabeye çevirmişlerdir.

- Toplam on beş yıla yakın süren Zenci isyanı, Ali b. Muhammed’e ve büyük ümitlerle bu isyana katılan ve ismini aldığı Zenci kölelere hiçbir şey kazandırmamıştır. Ali b. Muhammed atıldığı bu macerayı hayatıyla ödemiş, Zenci kölelerin ise, büyük çoğunluğu savaşlarda yok olmuş; bir kısmı Muvaffak’a katılmış, geriye kalanlar da tekrar köleliğe dönmüştür.

Kısacası Zenci kölelerin hayatında ve toplumdaki kölelik anlayışında herhangi bir değişiklik olmamıştır.

- Zenci isyanı, kendilerinden sonra Karmatiler gibi başka tehlikeli bir grubun daha ortaya çıkmasına kaynaklık ettiği gibi, bölge insanı bu olaydan sonra çiftliklerinde uzun bir süre Zenci köleleri istihdam etme yoluna gitmemişlerdir.

Geniş bilgi için bk.

- Sağır, Abdullah, Abbasi Döneminde Zenci Hareketi (255-270/869-883), (Danışman: Mustafa Fayda; Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
- Demirci, Mustafa, Siyah Öfke Ortaçağ İslâm Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı, Konya, 2005, Çizgi Yayınları.
- Baydar, Musa, “Abbasiler Tarihinde (H.255-270/M869- 883) Zenci İsyanı, Sebep ve Sonuçları” (Danışman: Süleyman Genç; Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2007.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet