Satuk Buğra Han Miraç mucizesinde görüldü mü?

- İlk Müslüman Türk Devletimiz Karahanlılar lideri Abdülkerim Satuk Buğra Han'dan bahsedilen bu rivayet sahih mi, uydurma mı?
- Tarih kaynaklarında geçer mi? Olayın mahiyet nedir?
- Miraç Gecesi Hadisleri ile alakalı olarak, İslam Peygamberi Hazreti Muhammed bir gece Burak'a binip Miraç'a gitmektedir, Miraca gidince kendinden önceki Peygamberleri gördüğü hadislerde belirtilmektedir. Bunlar arasında birini tanıyamaz, Cebrail'e kim olduğunu sorarak kıraat eyler, Cebrail: Peygamber değil, sizden üç asır sonra gelecek bir ruhtur diye söyler. Türkistan’da sizin dininizi yayıp hizmetkârınız olacaktır der, Bu ruh ‘Abdülkerim Satuk Buğra Han’ adını alacaktır, der. İslam peygamberi yeryüzüne döndükten sonra her gün gider, İslamiyeti Türk ülkesine yayacak olan bu insan için dua eder. Hazreti Muhammed'in arkadaşları da bu ruhu görmek ister, gökyüzünden arınır, Peygamberimiz dua eder, başında Türk başlıkları bulunan, kırk silahlı atlı görünür. Abdülkerim Satuk Buğra Han ve arkadaşları selam verip uzaklaşırlar.
- Bu olaydan üç asır sonra Satuk Buğra, Kaşgar hanının oğlu olarak dünyaya gelir…

Değerli kardeşimiz,

Satuk Buğra Han, (ö. 344/955), Karahanlılar’ın ilk Müslüman hakanıdır.

Satuk’un doğduğu yıllarda babası Bezir Arslan Han, Uygurlar’ın yıkılmasının (840) ardından bazı boyların Karahanlı topraklarına göç etmesinin süregelen etkileriyle ve ülkede boylar arasında yurt tutmak için girişilen iç kavgalarla uğraşmaktaydı.

Bezir Arslan Han’ın 303 (915-16) yılı civarında ölümü ve Balasagun’da Karahanlı tahtına II. Arslan Han’ın çıkması üzerine Satuk annesiyle birlikte Kaşgar’a gidip amcası Kadir Han Oğulçak’a sığınmak zorunda kalmıştır.

Amcası adına vergi tahsil etmek üzere Kaşgar yakınlarındaki Artuç’a giden Satuk, burada Tezkire-i Satuk Buğra Han’da kuvvetli bir âlim ve Üveysî bir kutub olarak tanıtılan Ebu Nasr b. Mansur ile tanıştı. Ebu Nasr’ın inşa ettirdiği caminin etrafında oluşan bu küçük ticaret şehrinde namaz kılanları görünce İslâm hakkında ilk bilgileri Ebu Nasr’dan aldı. Onun ve Nîşâburlu Ebü’l-Hasan Muhammed b. Süfyan el-Kelemâtî gibi âlim ve sufîlerin telkinleri sonucunda Müslüman oldu.

İbnü’l-Esir, bir gece rüyasında gökten inen bir kişinin ona Türkçe olarak, “Müslüman ol ki dünyada ve ahirette esenlik bulasın.” dediğini ve sabah olunca Müslümanlığı kabul ettiğini herkese açıkladığını kaydeder. (el-Kâmil, 11/82)

Mücahid ve gazi unvanlarıyla anılan Satuk’un Müslümanlığı kabulü Türk-İslâm tarihinde bir dönüm noktası oluşturur. 308 (920) yılında (932, 940 veya 945 yılları da rivayet edilir) gerçekleşen bu olayın ardından Abdülkerim adını alan Satuk, amcası Kadır Han ile mücadeleye girişerek İslâmiyet’in Karahanlıların batıdaki topraklarında yayılması için çalıştı. Bu amaçla Müslüman olmayan Türkler’le uzun süre mücadele etti. Satuk, Fergana gazilerinin ve kendisi gibi Müslüman olan bazı hânedan mensuplarının desteğiyle Tabgaç Balık ve Atbaşı’nı, ardından Kaşgar’ı ele geçirdi ve amcasını bertaraf ederek Buğra Han unvanı aldı.

Satuk Buğra Han’ın kişiliğini, İslâm dinini kabulünü ve İslâmiyet’i yaymak için gösterdiği fedakarlıklarla kerametlerini anlatan menakıbname mahiyetindeki Tezkire-i Satuk Buğra Han İslamî dönem Türk destanlarının en meşhurlarındandır. IX ve X. yüzyıllarda ortaya çıktığı anlaşılan bu mensur eserde Satuk Buğra Han’ın Hz. Peygamber (asm) ile miraçta karşılaşması, daha sonra dünyaya gelmesi ve o esnada gerçekleşen mucizevî olaylar, ardından Müslüman oluşu, İslâmiyet’i yayışı ve Karahanlılar’ın kâfirler karşısında kazandığı başarılar anlatılır.

İşte soruda geçen konu da "Tezkire-i Satuk Buğra Han" isimli bu eserde geçmektedir.

Ancak, Satuk Buğra Han ile ilgili bu miraç olayı, sahih değildir, miraç ile ilgili sahih kaynaklarda yer almaz, yani uydurmadır. Bu durumu bir destan ve menkıbe olarak anlamak daha doğru olur.

Böyle olaylar, kültür tarihimizde daha başka İslam büyükleri için de anlatılır, halk muhayyilesi tasavvurunda şekillenmiş şeylerdir.

Kaynaklar:

- Tezkire-i Satuk Buğra Han, Özbekistan Fenler Akademisi Bîrûnî Şarkiyat Enstitüsü Ktp., nr. P66.
- İbnü’l-Fakīh, Kitâbü’l-Büldân (nşr. Yûsuf el-Hâdî), Beyrut 1416/1996, s. 642.
- Taberî, Târîḫ, Beyrut 1407/1987, IV, 172.
- Sem‘ânî, el-Ensâb, X, 458-459.
- İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 125; XI, 82.
- Cemâl-i Karşî, Mülḥaḳātü’ṣ-Ṣurâḥ (nşr. V. Barthold, Turkestan v eqoxu Mongol’skogo naşestviya içinde), Petersburg 1898, I, 130.
- Molla Hacı, Buğra Hanlar Tezkiresi (nşr. Abdurrahim Sabit), Kaşgar 1988, s. 37.
- Nihad Sâmi Banarlı, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, İstanbul 1971, I, 268-269.
- Hasan Köksal, Millî Destanlarımız ve Türk Halk Edebiyatı, İstanbul 1985, s. 58-60.
- Abdülkerim Özaydın, “Türkler’in İslâmiyet’i Kabulü”, Türkler (nşr. Hasan Celal Güzel v.dğr.), Ankara 2002, IV, 257.
(bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Satuk Buğra Han md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet