Mu'tezilenin iki önemli özelliği nedir?

Değerli kardeşimiz,

اَمْ تَاْمُرُهُمْ اَحْلاَمُهُمْ بِهٰذَٓا اَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ

“Yoksa akılları mı bunu kendilerine emrediyor? Yoksa onlar azgın bir topluluk mudur?” (Tûr, 52/32)

İslâm Dünyasında ortaya çıkan düşünce akımlarından biri Mu’teziledir. Bu mezhep her ne kadar bugün ismen devam etmese de fikirleri itibarıyla hayli geniş kitleleri etkilemektedir.

Mezhebin kurucusu kabul edilen Vasıl Bin Ata, önceleri Hasan-ı Basri’nin talebesidir. O günün tartışılan konularından biri olan “mürtekib-i kebire” yani “büyük günah işleyenin durumu” meselesinde, hocasına muhalefet eder, O’nun meclisinden ayrılıp yeni bir ders halkası kurar. Hasan-ı Basri’nin “Vasıl bizden i’tizal etti (ayrıldı)” demesinden hareketle bu yeni ekole "Mu’tezile" adı verilir. Abbasiler döneminde 200 yıl boyunca devletin resmi mezhebi olur.

Mu'tezilenin iki özelliği ön plandadır:

1. Aklı hâkim yapmaları,
2. Baskıcı olmaları.

Aklı hâkim yapmaları, mucize gibi aklı zorlayan konularda nassı esas almak yerine aklı esas alıp tevil cihetlerine gitmeleri gibi durumlardır. Bu bağlamda mucizeleri mümkün olduğunca aklî izahlarla izaha çalışmışlardır.

Keza, Mutezileye göre, insanların sorumlu olabilmeleri için kendi fiillerinin yaratıcısı olmaları gerekir. Gerçi bu fikirlerini Allahı tenzih niyetiyle yapmışlardır. Niyette isabet etmekle beraber, fikirde isabet edememişlerdir.

Baskıcı olmaları ise, görüşlerini devlet otoritesini kullanarak dayatmalarıdır. Özellikle “Kur’an mahlûktur.” görüşü, ulemaya zorla kabul ettirilmek istenir. Kabul etmeyenlere kuvvet uygulanır. Mesela, Mu'tezili fikirleri benimseyen Abbâsî halifelerinden Me’mûn, devrin önde gelen âlimlerini sorgulatmış, Kur’an’ın mahlûk olduğunu benimsemeyenlere resmî görev verilmemesini ve şahitliklerinin kabul edilmemesini istemiştir. Mezhep imamlarından İmam-ı Azam ve Ahmed Bin Hanbel gibi zatlar da bu baskıdan paylarını almıştır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet