Muhakkikini evliya ile asfiya arasında ne gibi farklar vardır?

- Muhakkikini evliya da içtihat yapabilir mi?
- Muhakkikini evliya için kimileri örnek gösterebiliriz?

Değerli kardeşimiz,

“Ve bütün kuvvetimizle iman ederiz ki: O yüzbinler sadık elçilerin ve o hadsiz doğru dellâl-ı saltanatın olan enbiya, asfiya, evliyalar, hakkalyakîn, aynelyakîn, ilmelyakîn suretinde senin uhrevî rahmet hazinelerine…” (bk. Nursi, Sözler, s. 100)

ifadesinden öyle anlaşılıyor ki, “enbiya, hakkalyakîne; asfiya, aynelyakîne; evliyalar, ilmelyakîne” sahiptirler.

“'Fütuhat-ı Mekkiye' sahibi Muhyiddin-i Arab (ks) ve 'İnsan-ı Kâmil' denilen meşhur bir kitabın sahibi Seyyid Abdülkerim (ks) gibi evliya-i meşhure; küre-i arzın tabakat-ı seb'asından ve Kaf Dağı arkasındaki Arz-ı Beyza'dan ve Fütuhat'ta Meşmeşiye dedikleri acaibden bahsediyorlar; 'Gördük.' diyorlar. Acaba bunların dedikleri doğru mudur? Doğru ise; halbuki, bu yerlerin yerde yerleri yoktur. Hem Coğrafya ve fen onların bu dediklerini kabul edemiyor. Eğer doğru olmazsa, bunlar nasıl veli olabilirler? Böyle hilaf-ı vaki' ve hilaf-ı hak söyleyen nasıl ehl-i hakikat olabilir?"

"Elcevab: Onlar ehl-i hak ve hakikattırlar; hem ehl-i velayet ve şuhuddurlar. Gördüklerini doğru görmüşler, fakat ihatasız olan halet-i şuhudda ve rü'ya gibi rü'yetlerini tabirde verdikleri hükümlerinde hakları olmadığı için, kısmen yanlıştır. Rüyadaki adam kendi rüyasını tabir edemediği gibi, o kısım ehl-i keşf ve şuhud dahi rü'yetlerini o halde iken kendileri tabir edemezler. Onları tabir edecek, 'asfiya' denilen veraset-i nübüvvet muhakkikleridir. Elbette o kısım ehl-i şuhud dahi, asfiya makamına çıktıkları zaman, Kitab ve Sünnet'in irşadıyla yanlışlarını anlarlar, tashih ederler; hem etmişler.” (bk. Nursi, Mektubat, s. 81)

Bu ifadeden anlaşılıyor ki;

ASFİYA, Kitap ve sünneti esas alan ve tahkiki bir surette onları anlamaya çalışan VERASET-i nübüvvet hameleleridir. Bütün hükümlerini Kur'an ve sünnetin tasdikine sunarlar.

EVLİYA ise, çoğu zaman keşif ve müşahedelerine dayanarak hüküm verirler. Bu hükümleri bazen hakikat olmayıp Kitap ve sünnete aykırı olabilir.

Fakat evliyalar da asfiya makamına çıkabilirler…

Bu konunun bir özetini Üstad'ın şu ifadelerinde görmek mümkündür:

“Hâtime: Şu meseleden (yukarıdaki açıklamadan) anlaşılıyor ki: Derece-i şuhud, derece-i iman-ı bilgaybdan çok aşağıdır. Yani: Yalnız şuhuduna istinad eden bir kısım ehl-i velayetin ihatasız keşfiyatı, veraset-i nübüvvet ehli olan asfiya ve muhakkikînin şuhuda değil, Kur'an’a ve vahye, gaybî fakat safi, ihatalı, doğru hakaik-i imaniyelerine dair ahkâmlarına yetişmez. Demek bütün ahval ve keşfiyatın ve ezvak ve müşahedatın mizanı: Kitab ve Sünnettir. Ve mehenkleri, Kitab ve Sünnetin desatir-i kudsiyeleri ve asfiya-i muhakkikînin kavanin-i hadsiyeleridir...”
(...)
“... İşte şu sırdandır ki: Cadde-i Kübra, elbette velayet-i kübra sahibleri olan sahabe ve asfiya ve tâbiîn ve eimme-i Ehl-i Beyt ve eimme-i müçtehidînin caddesidir ki, doğrudan doğruya Kur'anın birinci tabaka şakirdleridir.” (bk. Nursi, Mektubat, s. 83 ve 85)

Bu ifadeden anlaşıldığı üzere, evliyanın keşifleriyle gördükleri şeyler her zaman doğru çıkmadığı gibi, Kitap ve Sünnete dayanan asfiyanın gösterdiği ilmin derecesinde de değildir.

Şu ifadeler de bu sorunun özellikle bir kısmına güzel bir cevaptır:

“Üçüncü Sualiniz: Başta müçtehidîn-i izam imamları mı efdal, yoksa hak tarîkatların şahları, aktabları mı efdaldir?"

"Elcevab: Umum müçtehidîn değil; belki Ebu Hanife, Mâlik, Şafiî, Ahmed İbn-i Hanbel; şahların, aktabların fevkındedirler. Fakat hususî faziletlerde Şah-ı Geylanî gibi bazı hârika kutublar, bir cihette daha parlak makama sahibdirler. Fakat küllî fazilet imamlarındır. Hem tarîkat şahlarının bir kısmı, müçtehidlerdendir; onun için umum müçtehidîn, aktabdan daha efdaldir denilmez. Fakat Eimme-i Erbaa, Sahabeden ve Mehdi'den sonra en efdallerdir denilir.” (bk. Nursi, Mektubat, s. 280)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet