Hz. Osman, Hz. Hafsa ve Hz. Aişe’ye sövdü mü?

- Bu hadis sahih mi?
- Bu rivayetin ravilerini gösterir misiniz lütfen?
- Eğer böyle bir olay varsa ve rivayet sahih ise olayın hakikati ve doğrusu nasıldır?
- Sonra namaza devam edildi. Osman ileride durdu, namaz kıldı. Tekbir getirdiğinde kadın kendi hücresinden çıkıp dedi:
 "Ey cemaat! Dinleyin!" Peygamber ve vahiy hakta konuştu. Sonra ise dedi: "Siz Allah’ın emirlerini terk ettiniz ve Peygambere muhalif oldunuz. (veya buna benzer bir şey söyleyip sustu). Diğer kadın da böyle konuştu. Bu kadınlar Aişe ve Hafsa idi. Osman namazını selam verip bitirdikten sonra cemaate şöyle söyledi:
 "Bu 2 fitneci kadın namazda fitne çıkardılar. Eğer bu amelinizi terk etmeseniz ne kadar ki, küfür var, ikinize de söveceğim!" Kaynak: Abdurrezzak, Musannaf, c. 11, sh. 354, hno: 20732.

Değerli kardeşimiz,

Bu rivayet, Mamer b. Raşid’in el-Cami adlı eserinde geçer. Rivayetin senedi Abdurrezzak- Mamer b. Raşid- Ziyâd b. Cîl- Ebu Ka’b el-Hârisî şeklindedir.(1)

Rivayet Ziyad b. Cîl’in ve Ebû Ka’b el-Harisi’nin de meçhul olmaları sebebiyle zayıftır. Bu ve benzeri diğer bazı rivayetlerde Hz. Peygamber’in (asm) hanımları olan annelerimizin ve sahabî Ammar b. Yasir’in, Hz. Osman ve yanındakiler tarafından -güya- şiddetli bir şekilde dövülmesinden dolayı bu ifadeleri kullandıkları anlaşılmaktadır. Hatta rivayetlerde onun fıtığının patladığı ifade edilmektedir. 

Hadis yorumcularından İbnü’l-Arabî, Ammar b. Yasir’in dövülmesi ile ilgili rivayetlerin tamamının sened ve metin açısından batıl olduğunu, dolayısıyla bu tür iddiaların yalan ve iftiradan ibaret olduğunu ifade etmiştir.(2)

İbnü’l-Arabî söz konusu rivayetleri metin açısından da tenkide tabi tutmuştur. Ona göre şayet Ammar b. Yasir, rivayette geçtiği gibi dövülecek olsaydı vefat ederdi.(3)

Ayrıca, sorudaki rivayette geçen (وَإِلَّا تَنْتَهِيَا أَوْ لَأَسُبَّنَّكُمَا مَا حَلَّ لِيَ السِّبَابُ ) ifadesini “Eğer bu amelinizi terk etmezseniz, ne kadar ki küfür var, ikinize de söveceğim!” şeklinde tercümesinin doğru ve uygun olmayıp “Eğer ikiniz bu yaptıklarınızı terk etmezseniz benim yapmam caiz olan miktarı kadar sizi kınayacağım.” şeklinde tercüme edilmesinin daha uygun olduğu anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan, Fahreddin Razi ilgili rivayetin bir bölümüne yer vermiş, fakat Hz. Osman’ın “kınama” meselesine değinmemiştir. (bk. el-Mahsul, 4/343)

Özetle, bu rivayetin sahih olduğuna dair bir açıklama bulamadık. Bu açıdan ilgili rivayeti esas alarak bir değerlendirme yapmanın doğru olmayacağını düşünüyoruz.

Zaten rivayet doğru kabul edilse bile, burada herhangi bir sövme de vuku bulmayıp, sadece tehdit mahiyetinde olduğu, bir de namaz esnasında olması sebebiyle Halife Osman’ın (r.a) tepkisini bu şekilde ifade ettiği anlaşılmaktadır.  

Kısacası soruda sözü edilen rivayet, senedi açısından sahih olmayıp, metni itibariyle de vakıa ile uyuşmayan problemler içerdiği için makbul bir rivayet değildir. Bu açıdan böyle bir rivayete göre hüküm vermek asla doğru olmaz.

Not:

Baktığımız onlarca lügat kitaplarında, “Sebb” kelimesinin en ufak bir ayıplamadan en kaba bir sövgüye kadar manaları olduğu açıklanmıştır. Bu nedenle, soruda geçen “Sebb” kelimesinin manası da yalnız şetim / sövgü manasında olmayıp, çok hafif kınama, ayıplama anlamında da kullanılır.

Ayrıca sebb (sövme) kelimesinin Arapça’da en ağır ve galiz sözlerden hafif ve tariz şeklindeki ifadelere varıncaya kadar geniş bir anlamı olduğu da göz ardı edilmemelidir.(4)

Dipnotlar:

1) Ma’mer b. Râşid, el-Câmi’, XI, 353. (Abdürrezzak’ın el-Musannef adlı eseri içinde).
2) İbnu’l-Arabî, el-Avâsım mine’l-kavâsım, s, 77-78.
3) Rivayetlerin genel olarak değerlendirilmesi için bk. İsmail Altun, Hz. Osman’ın Ammâr b. Yâsir’i Cezalandırdığına Dair Rivayetlerin Belâzürî Özelinde Tahlil ve Tenkidi, İlahiyat Tetkikleri Dergisi 1 (51), 419-443.
4) Sebb kelimesi için bk. Cafer ACAR, “Risâlet Dönemi İlişkilerinde Bir Hakaret Unsuru Olarak Sebb ve Şetm”, Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/20 (2017), 21.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet