Çocuğumu hırsızlıktan nasıl vazgeçirebilirim?

- Ergenlik çağına yaklaşan çocuğum sürekli bir yerlerden bir şeyler aşırıyor. Ona bunun yanlış olduğunu nasıl anlatmalıyım, onu nasıl hırsızlıktan vazgeçirebilirim?

Değerli kardeşimiz,

Çocuğunuzun çalma davranışı karşısında endişelenmeniz normaldir. Çünkü çalma davranışı, din ve toplum ahlakına, değer ve normlarına aykırı bir davranıştır. Süreklilik arz ederse kişinin kendisini suçlu hissetmesine, çevreden izole olmasına, aile ilişkilerinin bozulmasına ve ileride daha büyük suçlara yönelmesine neden olur.

Ancak çocuğunuzun içinde bulunduğu ergenlik döneminin hassasiyetlerini göz önüne aldığınızda, çok kaygılanmadan ve çocuğa karşı sert tepkiler vermeden bir an önce çözüm yolları aramanız, asla ihmal etmemeniz gerekir. Zaten siz de “Sorularla İslamiyet” sayfamıza sorarak bu yolu tercih ettiğinizi gösteriyorsunuz.

Bir ergenin çalma davranışının altında, çok büyük oranda psikolojik sorunlar yatmaktadır. Yani hırsızlık, aslında esas problemin dışa vurulmuş görünümüdür. Bunun için bu tarz problemli davranışlara yaklaşırken, doğrudan davranışı ortadan kaldırmaya çabalamak yerine, önce altta yatan temel psikolojik sorunu tespit etmek, kalıcı bir çözüme için daha çok yardımcı olur. Yani sinekleri yok etmeden önce onların beslendiği bataklığı kurutmak gerekir. Yoksa bir sineği yok edersiniz, bataklık kaldığı sürece başka sinekler gelip konacaktır.

Bunun yanında ahlaki olmayıp tamamen ruhsal sağlık sorunlarından kaynaklanan ve adına tıp ilminde kleptomani denilen çalma hastalığı da vardır. Bu, herhangi bir ihtiyaçtan veya ergenlik dönemine özgü bir sorundan değil de tamamen dürtü bozukluğundan kaynaklanır ki tedavisi de ancak uzman bir psikolog veya psikiyatr tarafından yapılmalıdır. Burada sizin yapacağınız fazla bir şey yoktur. 

Sorunun Tespiti İçin Atılacak Adımlar

1) Ne zaman çalmaya başladığının tespitini yapın

Çalma davranışının altında yatan sorunu tespit etmeniz için öğrenmeniz gereken ilk şey, çocuğunuzun ilk ne zaman çalmaya başladığını belirlemektir. Bunu anladıktan sonra, o dönemde aile içinde veya çocuğunuzun hayatında nelerin olduğunu anlamaya çalışın. Çünkü çalma davranışını, büyük oranda bu olay tetiklemiştir. Bu, yeni bir kardeşin dünyaya gelmesine, anne-babanın boşanma, ayrılma, kavga etmesine, aileden birisinin yaşadığı bir hastalığa, okulda yaşadığı bir soruna, anne-babasından aşırı bir şiddet ve azar görmesine veya karşı cinsten yeni bir arkadaş edinmesine vb denk gelmiş olabilir.

a) Burada herhangi bir neden tespit ederseniz, o nedenin çözümüne yönelik davranmanız gerekir. Örneğin çalma davranışı, anne-babanın sevgi ve ilgi azlığından kaynaklanıyor olabilir. Bazen anne-baba art niyet taşımadan daha küçük olan veya hasta olan, engelli olan diğer bir çocukla daha fazla ilgilendiğinde diğer çocuk kendisini ihmal edilmiş hissedebilir. Bu duruma dikkate çekmek, daha doğrusu ilgiyi kendi üzerine çekmek için normal dışı davranışlara yönelebilir. Çalma davranışı da bunlardan biridir.

b) Anne-baba veya ikisinden birisi, çok sertse ve ergene şiddet uyguluyorsa veya aşırı otoriter ve yasakçı davranıyorsa, ergen bunlara karşı tepki olarak olumsuz davranışlara yönelebilir. Bazen öç almak veya intikam almak için anne-babasının değerlerine ters değerlere ilgi duyar. Hatta bu konuda ters bir kimlik de geliştirebilir. Hırsızlık, burada anne-babaya isyan etmenin sembolüdür.

c) Anne-babası sık sık tartışıyor, evde kavga ediyorsa, babası, annesine psikolojik veya fiziksel şiddet uyguluyorsa, yine ergen buna tepki olarak hırsızlık yapabilir. Amacı hem onlara tepki vermek hem de dikkatleri onların kavgalarından alıp, kendi üzerine çekmektir.

d) Bir arkadaş grubu içine girememişse, hırsızlık yapan akran grubuna kendisini kabul ettirmek, onlara ait olduğunu göstermek için onlar gibi davranmaya başlayabilir. 

e) Eğer karşı cinsten birisiyle duygusal bir arkadaşlığa başlamışsa, maddi durumunun yetersizliğinden dolayı ona hediye almak veya onu memnun etmek için hırsızlık yapıyor olabilir.

f) Çalma sorunu başlamadan önce, çocuk aile içinde travmatik bir olay yaşamış olabilir. İstismar, ihmal vb gibi. Çalma davranışı bunlara karşı geliştirdiği bir davranış da olabilir.

2) Çocuğunuzun Neyi, Nerden Çaldığını Tespit Edin

Çocuğunuzun neleri çaldığını öğrenmeniz de sizi sorunun kaynağını anlamanızda, dolayısıyla çözümünde yardımcı olabilir.

Örneğin çocuk, ihtiyaç duyduğu şeyleri mi çalıyor, yoksa ne bulursa onu mu çalıyor? Pahalı şeyleri mi çalıyor, küçük şeyleri mi? Evden birisinin cüzdanından para çalıyorsa ne kadar çalıyor ve çaldığı paralarla neler alıyor? Belirli kişilerden mi çalıyor, örneğin baba, kardeş, komşu, akraba vb, yoksa kimden bulsa çalıyor mu? Hangi sıklıkla çalıyor?

Bunları bilmekte fayda vardır. Çünkü ihtiyacı olanı çalıyorsa ona göre önlem alınmalı, heyecan duymak için çalıyorsa başka türlü önlem alınmalı, arkadaşlarına bir şeyler almak için çalıyorsa ona göre çözüm önerileri getirmek gerekir.

 a) Eğer kendi ihtiyaç duyduğu şeyleri çalıyorsa, bu demektir ki ihtiyaçlarını doyurmak için yanlış yola yönelmiştir. Çünkü çocuğun düzenli bir harçlığı yoksa, ihtiyaç duyduğu şeyleri elde etmek için çalma yoluna gidebilir.

b) Eğer kardeş, akraba veya komşudan çalıyorsa, kıskançlık olabilir, onların verdiği bir zarara karşılık onlardan intikam almak için hırsızlık yapıyor olabilir.

c) İhtiyaç duyduğu şeyleri değil de ne buluyorsa onu çalıyorsa, dürtüsel olabilir veya ilgi, sevgi eksikliğinden kaynaklanabilir.

Çözüme Yönelik Atılacak Adımlar

1) Nedeni ne olursa olsun, ihmal etmeden, hasıraltı etmeden, göz ardı etmeden çocuğunuzu karşınıza alıp konuşmakta fayda vardır. Bu konuşmada öncelikle sakin bir ruh hali içinde, neden bunu yaptığını bizzat kendisinden öğrenmeye çalışın. Ona kul hakkından söz edin, başkasının izni olmadan aldığı şeylerin haksızlık olduğunu anlatın ve neden başkasının hakkına saygılı olması gerektiğini açıklayın

2) Çalma davranışının sonuçları hakkında konuşun. Polisin haberi olması durumunda ceza alacağını, toplumda hem kendisinin hem de ailesinin çok utanacağının altını çizerek vurgulayın. Yani bu davranışının kısa zaman içinde ortaya çıkacak sonuçları konusunda kendisini uyarın.

3) Eğer kişi başkasının malına zarar verirse, yarın ahirette bunun hesabını veremeyeceğini hatırlatarak Allah’tan korkmasını sağlayın

4) Çocuğun yaşına ve sizin de ekonomik durumunuza uygun olarak ona düzenli haftalık harçlıklar verin. Böylece küçük ihtiyaçlarını kendisi temin edecek ve çalmasına gerek kalmayacaktır.

5) Kendisini çok sevdiğinizi, ama belirli sıkıntılardan dolayı ihmal etmiş olabileceğinizi açıkça söyleyip, bundan sonra daha dikkatli olacağınızı anlatın. Bu çerçevede, nasıl bir anne-baba olmanızı istediğini sorun. Onun isteğine uygun davranmaya çalışın

6) Ergenlerin bir özelliği de bağımsız olmak, kendi kararlarını kendileri vermek, kontrolden uzak olmak istemeleridir. Ergene, zorla baskıyla bir şey yaptıramazsınız. Bunun için bağımsız olma duygusuna saygı gösterin, ona esnek bir otorite ile kendisi ile ilgili konularda karar almasına, davranışlarının sorumluluğunu görmesine ve üstlenmesine yardımcı olun. Bu konuda size düşen şey, onun kararlarında ona destek olmaktır, onunla zıtlaşmak değildir.

7) Aile içinde ne kadar huzurlu bir atmosfer olursa, ergen de o kadar doğru davranışlar içinde olur. Karı-koca ilişkilerine, kardeş ilişiklerine azami özen gösterin.

8) Çocuklarınız arasında, iyi niyetle de olsa, asla ayrımcılık yapıp da onların kıskançlık damarını tahrik etmeyin.

9) Ergen çocukla konuşurken, onun artık büyüdüğünü, olgunlaşmaya başladığını aklınızda bulundurarak çocuk gibi muamele etmeyin. Sözlerinizle, davranışlarınızla onun büyüdüğünü gösterin. Kişiliğine, kararlarına, düşüncelerine saygı gösterin.

10) Hak ve hukuk konusunda siz çocuklarınıza örnek olun, rol model ol. Başkasının hakkına riayet etmek, malına zarar vermemek konusunda ne kadar hassas olduğunuzu davranışlarınızla gösterin.

Örneğin çocuklarınıza sormadan onların herhangi bir şeyini kullanmayın, almayın, başkasına vermeyin, atmayın. Karı-koca olarak birbirinizin hakkına riayet edin. Komşu, akraba veya esnafın malına zarar vermeyin, hak yemeyin, bunu da çocuğunuza gösterin. En etkili yol, konuşmaktan ziyade rol model olmaktır.

11) Ayet ve hadislerde, tefsir ve şerhlerden istifade edin. Özellikle Allah’ı, ahireti ve diğer iman esaslarını anlatan eserler okuyun. Bu konuda Risale-i Nur tefsirinden tevhid konularını sık sık okuyarak, çocuğunuzun kuvvetli bir imana sahip olması sağlanabilir.

12) Dini duyarlılığı yüksek olup da çocuğunuzun yaşında çocuğu olan ailelerle daha sık görüşmeye başlayın.

13) Sorunun devam etmesi durumunda mutlaka dini bütün bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşün...

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet