Uhud savaşının kaybedilme nedeni, sahabilerin sarhoş olması mıdır?

- Uhud savaşının kaybedilme nedeni bu insanların içki içip sarhoş olmasından dolayı mıdır?
- Okçulardan dolayı kaybedildi iddiası bahane midir?
- Cabir radıyallâhu anh'ın rivayet ettiği hadis şöyledir : "Bir takım insanlar Uhud harbi gecesi sabaha kadar içki içmişlerdi. O gün bunların hepsi şehîd olarak öldürüldüler. Bu, şarabın haram kılınmasından önce idi." (Buhari, Tefsîru'l-Kur'an (Maide Suresi) Bab 10; Tecrid-i Sarih, 2/94-97)

Değerli kardeşimiz,

Sorudaki “Uhud harbi gecesi sabaha kadar içki içmişlerdi” şeklindeki tercüme isabetli değildir.

Evvela, hadiste “Uhud gecesi” değil, “ يَوْمَ أُحُدٍ - uhud günü” ifadesi kullanılmıştır.

İkincisi, hadiste yer alan “اصْطَبَحَ الخَمْر ” ifadesi, “geceden sabaha kadar” değil,  “sabah kahvaltısında içki içtiler” demektir. (bk. Buhari, Tefsir, 109; Mustafa el-Buğa’nın Ta’liki; Umdetu’l-Kari Şerhu Sahihi’l-Buhari, 14/113)

Buna göre hadisin sahih tercümesi:

“Bir takım insanlar Uhud (harbi) günü sabah kahvaltısında içki içmişlerdi. Ve o gün bunların hepsi şehit olarak öldürüldüler. Bu, şarabın haram kılınmasından önceydi.” şeklindedir.

- Uhud savaşının sonundaki yenilgi sebebi olarak, bütün kaynaklarda “Okçular” gösterilmiştir.  Ondan fazla şerh ve konuyla ilgili açıklamalara baktık, sorudaki yoruma uygun bir açıklamaya rastlayamadık.

- İbn Hacer gibi, otorite kabul edilen bir muhaddis, değişik tarih ve siyer sahiplerinin verdiği bilgileri nakletmiş ve “Uhud savaşındaki mağlubiyetin meşhur  50 kişilik okçular olduğunu” bildirmiştir. (bk. Fethu’l-Bari, 7/346-347)

- Bin yıldan beri, “Uhud savaşının mağlubiyeti”nin zahiri sebebi olarak “Okçular” olduğu konusunda yüzlerce kaynak ittifak ettiği halde, hiçbir emaresi olmayan başka bir sebep aramak ilmi olmadığı gibi, müminlerin iman midesini bulandırmaktan başka bir işe de yaramaz.

Not: Konuyla ilgili şu açıklamaları da okumanızı tavsiye ederiz:

Uhud Savaşı’nda Müslümanların bozguna uğramalarının en önemli sebebi Hz. Peygamber aleyhissalatü vesselamın emirlerine uyulmamasıdır.

Ayneyn tepesindeki okçular hiçbir emir ve izin olmadan savaşın kazanıldığı ve ganimet almak düşüncesiyle yerlerinden ayrılınca savaşın seyri tamamıyla Müslümanların aleyhine değişmişti. Bu olay Uhud Savaşı’nda Müslümanların uğradığı yenilginin en büyük sebebi olarak açıklanmıştır.(1)

Bunun yanında, Hz. Peygamber’in öldürüldüğü haberi üzerine Müslümanların silahlarını bırakarak savaşmaktan vazgeçmesi Uhud bozgununun ikinci önemli sebebi olarak karşımıza çıkmaktadır.(2)

Savaşta Müslümanların aldığı darbenin diğer bir nedeni ise, savaşın ilk aşamasında zafer kazanan Müslümanların düşmanı takip etmek yerine ganimet toplamaya girişmesi olarak gösterilmiştir.(3)

Klasik kaynaklar Uhud Savaşı’nda Müslümanların bozguna uğramalarının nedeni olarak okçuların yerlerini terk etmesini gösterirken, bazı yazarlar Buhârî’nin Câbir b. Abdullah’tan naklettiği rivayete(4) dayanarak savaş öncesinde ashab-ı kiramın içki içmesini savaşın kaybedilme nedenlerinden biri olarak iddia etmişlerdir. İddialarına göre, güya sarhoşluğun etkisiyle, okçuların Hz. Peygamber’in yerlerinden ayrılmamaları gerektiği uyarısını unuttuklarını ve ganimet toplamak için yerlerinden ayrıldıklarını böylece müşriklerin arkadan baskın yapmalarına ve savaşın kaybedilmesine neden olduklarını belirtmiştir.(5)

Ancak kaynaklarda okçuların komutanı Abdullah b. Cübeyr’in yerlerini terk etmek isteyen askerlere Hz. Peygamber’in emrini hatırlattığı nakledilmektedir. Bu sebeple okçuların emr-i nebevîyi unutmuş olmalarından değil savaşın Müslümanların lehine sonuçlandığını düşündüklerinden görevli oldukları yerleri terk ettiklerindedir.(6)

Buhârî’de yer alan hadisle ilgili olarak, içkinin kesin olarak yasaklanması ile ilgili hüküm içeren, 

“Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz.” (Mâide, 5/90)

ayeti gelince, insanlar “Ey Allah’ın Resûlü, daha önce Allah yolunda cihad ederken öldürülmüş veya yatağında ölmüş Müslümanlar içki içiyor ve kumardan kazandıklarını yiyorlardı; Yüce Allah bunların, şeytanın işinden birer pislik olduklarını beyan etti. Şimdi onların hali ne olacaktır?” diye Uhud Savaşı öncesinde içki içen sahabîlerin durumunu sordular.(7)

Bunun üzerine Yüce Allah şu ayeti indirdi:

“İman edip salih ameller işleyenlere; … Allah’a karşı gelmekten sakındıkları ve iyilik ettikleri takdirde, daha önce tatmış olduklarından dolayı bir günah yoktur. Allah iyilik edenleri sever.” (Maide, 5/93)

Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur: 

“Eğer içki onların zamanında haram kılınmış olsaydı, sizin terkettiğiniz gibi elbette ki onlar da terk ederlerdi.”(8)

Tefsirlerde, mealini verdiğimiz Maide suresinin 93. ayetinin nüzul sebebi açıklanırken Câbir b. Abdullah’ın rivayetine de yer verdikleri görülür.(9)

Ayet ve rivayetlerden Câbir b. Abdullah kanalıyla gelen hadisin, savaşın kaybedilme nedenini açıklamadığı, aksine içkinin yasak kılınması üzerine daha önce içki içen sahabîlerin durumu hakkında soru sorulması ile ilgili olduğu anlaşılmaktadır.(10)

Ayrıca bazı sahabîlerin içki içmesinin savaşın kaybedilme nedenlerinden biri olarak gündeme getirilmesinde içkinin askerlerde hareket kabiliyetini zayıflatacağı ihtimali düşünülmüş olabilir. Oysa İslâm ordusunda içki içilmesinden veya sarhoşluktan kaynaklanan herhangi bir zayıflık ortaya çıkmamış, Müslümanlar savaşın ilk aşamasında müşriklere karşı üstünlük sağlamış ve galibiyet elde etmişlerdi.

Bu doğrultuda İslâm ordusunun bozguna uğramasında içki içilmesinin bir etkisi olmadığı, hemen bütün kaynakların ittifakla belirttiği üzere okçuların yerlerinden ayrılmalarının sebep olduğu açıktır.(11)

Kaynaklar:

1) Semhûdî, Vefâ, 1/291; Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed, es-Sîretü’n-nebeviyye fî dav‘i’l-Kur’ân ve’s-Sünne, Dımaşk, Dârü’l-Kalem, t.y., 2/219; Mahmudov, Hz. Peygamber’in Savaşları, s. 120.
2) Diyarbekrî, Târîhu’l-Hamîs, 1/429; Mahmudov, Hz. Peygamber’in Savaşları, s. 121.
3) Mahmud Şît Hattâb, Komutan Peygamber, çev. Ahmed Ağırakça, İstanbul, Bir Yayıncılık, 1988, s. 123; Mahmudov, Hz. Peygamber’in Savaşları, s. 121.
4) Buhari, Tefsir, 109.
5) Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadet’te İçki ve Yasaklanışı”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslâm, ed. Vecdi Akyüz, İstanbul, Ensar Neşriyat, 2007, 4/282.
6) Vâkıdî, Kitâbü’l-Meğâzî, 1/280-281; İbn Sa‘d, Tabakât, 2/41; İbn Hazm, Cevâmi, s. 159.
7) er-Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 9/211.
8) Taberî, Tefsîr, 3/385; İbn Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, 5/2450-2451.
9) İbn Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, 5/2457
10) İbn Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, 5/2456-2457.
11) Detaylı bilgi için bk. İbn İshak, Siyer, s. 387; Vâkıdî, Kitâbü’l-Meğâzî, 1/323; İbn Hişâm, es-Sîre, 3/100; İbn Sa‘d, Tabakât, 4/340; İbn Hazm, Cevâmi, s. 160; Beyhakî, Delâil, 3/246; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gābe, 2/86; İbn Seyyidünnâs, Uyûnu’l-Eser, 2/18-19; Makrîzî, İmtâ, 1/163; Halebî, İnsânü’l-Uyûn, 2/525; Asım Köksal, Medine Devri, 3/124-125; Serdar Sevmezler, "Uhud Savaşı (H.3/M.625)", Yükse Lisans, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih/Ortaçağ Tarihi Haziran, 2017.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet