Siz ölüydünüz, ayetinin tam manası nasıldır?

وَ كُنْتُمْ اَمْوَاتًا : Bu cümledeki (و), vav-ı hâliyedir yani mâba'dinin mâkabline hal olduğuna delalet eder. Demek كُنْتُمْ اَمْوَاتًا, تَكْفُرُونَ nin fâiline hâldir. Hâlin, zevilhâlin âmili ile beraber olması şarttır. Halbuki burada dört cümle vardır. Bunlardan ikisi mazi, ikisi müstakbel olduklarından, zevilhâlin âmili olan تَكْفُرُونَ ile zamanca mukarin değildirler. Binaenaleyh (و) ın haliyeti, bir mukaddere işarettir. Takdir-i kelâm: وَ تَعْلَمُونَ اِنْ كُنْتُمْ اَمْوَاتًا Bu itibarla, تَكْفُرُونَ nin fâiline تَعْلَمُونَ cümlesi hâl olur. Öteki cümleler اِنْ e haber olurlar.
- Burada anlatılmak istenen nedir?

Değerli kardeşimiz,

Mazi ve müstakbel fiillerin bir arada hal olamayacağı gerçeğinden hareketle, alimler değişik takdirlerde bulunmuşlardır:

Bunun en açık olanı -sizin de işaret ettiğiniz gibi- ilimle ilgili bir cümlenin takdir edilmesidir. Bu “ve kad ta’lemûne en küntüm/veya enneküm küntüm emvâten.” (siz bilirsiniz ki daha önce ölü idiniz/Siz daha önce ölü olduğunuzu bildiğiniz halde) veya isim cümlesi halinde “ve entüm âlimûne bi kıssatiküm..”(Siz hayat hikayenizi bildiğiniz halde…) şeklinde olabilir. (bk. Zemahşeri, Beyzavi, ilgili yer)

- Bu takdir ile hal cümlesinin mazi ve muzari fiillerle olan atıf şekli bir “malumat” kabilinden aynı gerçeğe bakar.

- Bunun biraz daha şöyle açabiliriz:

Hal, durum, konum demektir. Zilhal, durum/konum sahibi demektir.

Bir durumda olan kimsenin gösterdiği konum ile içinde bulunduğu eylem zamanının aynı olması gerekir.

Mesela, bu ayette yer alan “Tekfurûne” (inkâr edersiniz) fiili, kâfirlerin düşünce bazında eylemini gösterir. Bu inkârı yapanlar ise -gramer bakımından- “Tekfurûne” fiilinde yer alan ve bu fiilin faili/öznesi olan “vav”dır. Bu fail aynı zamanda zilhaldir/durum sahibidir. Durum ise, “ve küntüm emvaten” cümlesidir.

Ancak bu cümlenin ve ardından gelen cümlelerin zamanı ile hal/durum zamanı yanı değildir. Çünkü, ayette yer alan “ölü idiniz-sizi diriltti” manasındaki iki fiil cümlesi geçmiş zaman kipidir. “Sonra sizi öldürür-sonra diriltir” manasındaki iki fiil cümlesi ise gelecek zaman kipidir.

Buradan anlaşılıyor ki, zilhalin/hal/durum sahibinin o anda yaptığı eylem olan inkâr fiilinin zamanı ile, durumu bildiren bu dört cümlenin zamanları aynı değildir. Bu ise, “hal” ile “zilhal” ilişkisine aykırıdır.

Buna göre burada mukadder/var olduğu kabul edilen bir cümlenin olması gerekir. O da “ve siz bilirsiniz ki...” (daha önce ölü idiniz…). manasına gelen “ve entüm ta’lemûne” şeklinde bir cümledir.

Soruda yer alan وَ تَعْلَمُونَ اِنْ كُنْتُمْ اَمْوَاتًا cümlesi  وَ تَعْلَمُونَ انكم كُنْتُمْ اَمْوَاتًا  şeklinde olmalıdır. “Öteki cümleler اِنْ e haber olurlar” ifadesinden de açıkça anlaşılıyor ki, buradaki “Elif-Nun” maddesi şeddeli “enne” dir.

- Bu pencereden bakıldığı zaman, ayetin meali şöyle olabilir:

“Siz şu hayat hikâyenizi; yani daha önce ölü iken Allah’ın sizi dirilttiğini, sonra sizi yine öldüreceğini, sonra tekrar sizi dirilteceğini ve sonunda ona döneceğinizi bildiğiniz halde, nasıl oluyor da Allah’ı inkâr edebiliyorsunuz?” (Bakara, 2/28)

Kur’ân bu ayetiyle, farklı ınkılâplara işaret etmektedir:

Bu inkılâplardan ilkini وَكُنتُمْ أَمْوَاتًا “sizler ölüler idiniz” diyerek bildirdi. Bu, hayat merhalesine kadar çok tavırları içine alır.

فَأَحْيَاكُمْ “O size hayat verdi” ikinci ınkılâba delâlet eder. Bu, âlemin en hayret verici bir hakîkatidir. Bu da ölüme kadar çok tavırları içine alır.

ثُمَّ يُمِيتُكُمْ “Sonra sizi öldürecek” Bu, ahirette dirilişe kadar süren berzah âlemindeki tavırları ifade eder.

ثُمَّ يُحْيِيكُمْ “Sonra sizi diriltecek” Bu, Allah’a dönmeye kadar devam edecek olan kabir ve haşrin tavırlarını içine alır.

ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ “Sonra O’na döndürüleceksiniz.”

Bu inkılâplara dikkatle bakan, inkâra nasıl cesaret eder?

Bu ayetteki her bir kelimenin ne gibi manalar ifade ettiğini geniş olarak görmek için, “İşarâtü’l-İ’caz” adlı tefsirin ilgili yerine bakmanızı tavsiye ederiz.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet