Peygamberlere hitap eden ayetler bize de hitap eder mi?

Bazı ayetler var burada rabbimiz peygamber efendimize sav yahut diğer peygamberlere hitap ediyor mesela göğsünün daraldığını biliyoruz ya da sen bizim gözetimimizdesin ya da yüzünü göğe çevirip baktığını biliyoruz ya da rabbin seni kurtaracak gibi ayetler.. Bu ayetler internet ortamında paylaşılıyor ama bunlar sanki herkese hitaben söylenmiş gibi paylaşılıyor. Bu ayetler o an peygamberimize hitap ediyordu bizim için de hitap ettiği söylenebilir mi? Çünkü insanlar tıpkı bu ayetlerde geçtiği gibi sıkıntılı anlarda olabiliyor.

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, Kuran’ın evrensel olması, “herkesin ayetin ifadesine muhatap olabilmesi” manasına gelmez. Bilakis “kıssadan hisse çıkarmak” suretiyle her asra her kesime bakan bir yönünün bulunduğu anlamına gelir.

Esasen sorunuz çok yerinde ve önemli bir usul (yorum yöntemi) meselesine temas ediyor. Bu konuyu hem Kuran’ın evrenselliği hem de peygamberlere hitap eden ayetlerin bize bakan yönü açısından net ve dengeli biçimde açıklamaya çalışalım:

1. Kuran’ın evrenselliği ne demektir?

Kuran’ın evrensel olması şunları ifade eder:

Her ayetin lafzının herkes için birebir emir veya haber olması anlamında değildir, her ayetin mesaj, ilke, ibret veya ahlâkî yönüyle bütün insanlığa hitap edebilmesidir. Yani Kuran, hitapta özel, mesajda evrenseldir.

Bu ayrımı yapmadığımızda ya ayetleri yanlış genelleriz ya da Kuran’ın evrenselliğini zedeleriz.

2. Peygamberlere hitap eden ayetler bize de hitap eder mi?

Lafız olarak hayır, ama mesaj olarak evet.

Kuran’da üç tür hitap vardır:

Sadece peygambere mahsus hitaplar. Bunlar doğrudan hüküm içerir ve başkasına aynen taşınamaz.

Örnek: “Gecenin bir kısmında uyanarak sana mahsus bir nafile olmak üzere teheccüd namazı kıl.” (İsrâ 79)

Hz. Peygamber (asm) bu emrin yalnızca kendisine farz olduğunu bizzat açıklamıştır. Ümmet için ise sünnettir

Burada evrensel olan şey: gece ibadetinin değeri, yoksa hükmün aynısı değil.

Tarihî ve şahsî olaylara bağlı hitaplar. Bunlar başkasının kendini doğrudan muhatap sayamayacağı ayetlerdir.

Örnek verdiğiniz ayet çok yerindedir:

“Siz, cahil olduğunuz dönemde Yusuf’a ve kardeşine neler yaptığınızı biliyor musunuz?” (Yusuf 89)

Bu ayetin muhatabı bellidir. Kimse “bu ayetin muhatabı benim” diyemez.

Evrensel mesajı ise haset, pişmanlık, affın büyüklüğü, kardeşlik hukuku gibi konulardır.

Peygambere hitap edip ümmete mesaj veren ayetler. İşte internet ortamında en çok karıştırılan kısım burasıdır.

Örnekler:

“Biz senin göğsünün daraldığını biliyoruz…”

“Rabbin seni terk etmedi…”

“Yüzünü göğe çevirip durduğunu görüyoruz…”

“Şüphesiz Rabbin seni kurtaracaktır…”

Bu ayetlerde durum şudur: Ayet birebir bana hitap ediyor denemez ama teselli, umut, sabır, ilahî gözetim mesajı her mümine bakar.

Buradaki evrensellik, “Allah, davası uğruna sıkıntıya düşen kulunu yalnız bırakmaz.” Yoksa “bu ayet doğrudan benim yaşadığım olaya indi” demek usul hatasıdır.

3. Sosyal medyada bu ayetlerin “herkese doğrudan hitap eder gibi” paylaşılması doğru mu?

Niyet genelde iyidir, fakat ifade problemli olabilir.

Daha doğru yaklaşım şudur: “Bu ayet aynen bizim durumumuzu anlatıyor” değil, “Bu ayetin verdiği mesaj bugün de bize umut veriyor” demektir. Çünkü, ayetin sebeb-i nüzûlü (iniş bağlamı) vardır. Ama ibret yönü zaman üstüdür

4. “Bir damla bir göle işaret edebilir” prensibi

Ayet özel bir olaya iner, ama genel bir ilkeye kapı aralar. Bu, Kuran’ın evrenselliğine aykırı değil; aksine evrenselliğin en sağlam tanımıdır.

Kuran, herkese aynı cümleyle konuşmaz. Ama herkes kendine düşen hisseyi bulur

Özetle:

Kuran evrenseldir; çünkü herkes ayetlerin mesajından pay alabilir. Ama herkes ayetlerin doğrudan muhatabı değildir.

Bu denge korunursa ne ayetler keyfî şekilde genellenir ne de Kuran sadece “geçmişte kalmış bir kitap” gibi algılanır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet