Nesli tükenen bir tür geri gelebilir mi?

- De-extinction nedir bilgi verebilir misiniz?
- Haberlerde böyle bir şey okudum. Bilim insanları nesli tükenmiş ulukurt türünü hayata döndürdü. Teksas merkezli genetik mühendislik şirketi Colossal Biosciences, 12.500 yıl önce nesli tükenen "Ulukurt" türünü yeniden hayata döndürerek, dünyada ilk kez "geri getirme" (de-extinction) başarısına imza attı. Şirketten yapılan açıklamada, bilim insanlarının antik DNA, klonlama ve gen düzenleme teknolojileri kullanarak üç ulukurt yavrusu dünyaya getirdiği bildirildi.
- Araştırmacılar, günümüzde yaşayan en yakın akrabası olan bozkurtun genlerini modifiye ederek tarih öncesi atalarıyla büyük benzerlik gösteren melez bir tür oluşturdu. Şirketin açıklamasında, bu gelişmenin yalnızca bir bilimsel atılım değil, aynı zamanda biyolojik çeşitliliği koruma ve ekosistemleri yeniden canlandırma yolunda dev bir adım olduğu vurgulandı.
- Bu nasıl olabiliyor nesli tükenen bir tür nasıl geri gelebilir ya da geri gelebilir mi?

Değerli kardeşimiz,

De-extinction: Nesli tükenmiş türlerin yeniden canlandırılması demektir.

Nesli tükenen canlının geriye getirilmesi olayı, bir DNA klonlama ve gen düzenleme hadisesidir. Bu gen teknolojisi uzun zamandır farklı gayeler için kullanılıyordu.

Konunun anlaşılması için önce gen teknolojisi ve gen klonlamanın ne olduğu hakkında kısaca bilgi sahibi olalım.

Canlıların genetik yapılarının büyük bir kısmı hücre çekirdeğinin içinde bulunan kromozomlardadır. Kromozomlar da iki DNA molekülünden meydana gelir. Bu DNA moleküllerinin her biri 33’lük bir tesbihe benzetilebilir. Tesbihin her bir tanesini bir gen kabul edebilirsiniz. Bu genlerin her birisi en az bir karakteri şifrelemekten sorumludur. Bazı karakterler birden fazla gen tarafından şifrelenmektedir.

Mesela, kaliteli domatesler yüke dayanıklı değildi; yüke dayanıklı domatesler de kaliteli değildi. Yüke dayanıklılık geninin olduğu bölge tespit edildi. O gen kesilerek kaliteli domatesin o geni kesilip yerine bu gen eklendi. Hazırlanan bu DNA molekülü domatesi verecek dişi çiçeğin yumurtası içine yerleştirildi. Böylece yüke dayanıklı ve kaliteli domatesler elde edildi.

Her bir canlının her bir kromozomundaki genlerin hangi karakterleri şifrelediği deneme yanılma yoluyla tespit edilir.

Mesela, burada 3 numaralı genin vücut renginin tayininde görevli olduğunu var sayalım. Siz siyah renkli kurttan beyaz renkli kurt meydana gelmesini istiyorsunuz. Siyah renkli kurdun 3 numaralı geni kesilir, beyaz renkli kurdun 3 numaralı geni de kesilip getirilerek siyah renkli kurdun DNA’sının 3 numaralı genin yerine yapıştırılır. Sözü edilen bu genleri kesip yapıştırmak için özel hazırlanmış kesici ve yapıştırıcı enzimler kullanılır. Beyaz gen eklenen DNA siyah kurdun dişisinden alınan yumurtanın çekirdeğine konur. Daha sonra bu yumurta siyah kurdun dişinin rahmine yerleştirilir. Bu embriyonun anne kurtta gelişmesiyle yavruları meydana getirilir.

Genlerin bu şekilde kesilip yapıştırılarak yumurtaya konup rahime yerleştirilmesine gen teknolojisi denir.

Kurt ve köpekler birbirleriyle çiftleşerek verimli döller meydana getirebilirler. Hayatta olan gri renkli kurdun DNA’ları analiz edilerek hangi genin renk karakterini şifrelediği önceden tespit edilmiştir. O gen gri renkli kurdun DNA’sından kesilerek, soruda sözü edilen nesli tükenmiş beyaz kurdun on üç bin yıllık bir dişinden ve yetmiş iki bin yıllık bir kafatasından elde edilen DNA’larda 14 farklı gen üzerinde 20 düzenleme yapılmıştır.

Öyle anlaşılıyor ki kurtlarda renk tayini birden fazla gen tarafından kontrol edilmektedir. Çünkü denemede 14 genden söz ediliyor.

Beyaz kurdun aynı numaralı renk karakterinin tayin eden gen veya genler kesilerek gri renkli kurdun DNA’sına eklenmiştir. Böyle 14 genle hazırlanan 20 paket hâlinde düzenlenmiş DNA’lar gebelik için taşıyıcı anneler olarak ifade edilen büyük boy melez evcil köpeklerin rahimlerine transfer edilmiştir. Burada iki embriyo gelişmiş, birisinden dişi, diğerinden erkek yavru meydana gelmiştir. Gelişen yavrular içerisinde kısmen beyaz renge kayan fertler elde edilmiştir.

Aslında konu basına abartılarak verilmiştir. İnternetteki bilgiye göre sanki yoktan ve yeniden beyaz kurt elde dilmiş kanaati veriliyor.

Hâlbuki beyaz kurdun genlerinden 14 tanesi alınıp gri kurdun DNA’sına konuyor. Elde edilen ve birbirinin aynı olan 20 farklı seri bu yeni dizilimle DNA molekülü dişi gri kurttan alınan yumurtalara yerleştiriliyor. Bu yumurtalar da evcil 20 köpeğin rahmine konuyor. Bunlardan farklı zamanlarda iki yavru meydana geliyor.

Konuyu bilenlerin değerlendirmesi şöyledir:

“Açık konuşmak gerekirse bu canlıların genomunun %99,9’u gri kurda ait. Bilim dünyasında bir canlının ulukurt sayılabilmesi için kaç genin değiştirilmesi gerektiği tartışılacaktır, ama bu aslında felsefi bir mesele.” 

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet