Kur'anda sadece zahiri mana mı vardır?

Değerli kardeşimiz,

هُوَ اْلاَوَّلُ وَاْلاٰخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ
“O, Evvel ve Ahir, Zâhir ve Bâtın’dır.” (Hadîd, 57/3)

Allah, hem Zahir hem Batındır. Bunun tecellisi olarak insanda hem ceset vardır, hem de ruh. Kelâmda da hem ilk anda görülen zâhirî mana vardır, hem de zamanla farkedilen batınî mana.

İçinde yaşadığımız âlem sırlarla doludur. Tabiat bilginleri her biri kendi zaviyesinden bu âlemin sırlarını bulmaya çalışırlar. Bu bilginler, başkalarının görmediğini görmeye, sezmediğini sezmeye gayret ederler. Kendilerini bütünüyle araştırmaya vermenin neticesinde kimi uzayın sırlarına vakıf olur, kimi canlıların. Kimi insanlara suyun kaldırma kuvvetini anlatır, kimi yer çekimini haber verir. Kimi insanlığa elektriği hediye eder, kimi televizyonu...

Allah'ın irade sıfatından gelen tabiat, sırlarla dolu olduğu gibi, kelam sıfatından gelen Kur'an da sırlarla doludur. Müfessirler Kur'an deryasının birer dalgıcı olarak, insanlığa onun mana denizinden nice inciler, mücevherler takdim ederler. Kimi onun ahkâm ayetlerini tefsir eder, kimi iman ayetlerini. Kimi sosyolojik nüktelerini beyan eder, kimi psikolojik nüktelerini. Kimi edebi vechesini ele alır, kimi ahlaki cephesini...

Tabiat, görülenin ötesinde nice sırlar taşıdığı gibi, Kur'an da ilk hatıra gelen mananın ötesinde nice nükteler taşır. Hz. Peygamber (asm) "Kur'anın zahiri, batını, haddi, matlaı vardır." (Gazali, İhya, I, 289; Kavaidu'l- Akaid, Âlemu'l- Kütüb, Beyrut, 1985. s. 112; Süyûti, el- Itkan, II, 1219; Zerkeşi, el-Burhan, II, 169. Hadisin sıhhati hakkında tereddütler dile getirilmişse de sahih bir mananın tercümanı olduğunda şüphe yoktur.) hadisiyle Kur'anın mana zenginliğine işaret etmiştir.

“Kur'anda sadece zahiri mana vardır.” demek, âlemde olan ruhani varlıkları, insanda olan ruhu ve latifeleri inkâr etmek gibi bir garabettir.

Mesela, Allah Hz. Musa'ya ilk defa vahyettiğinde “...Her iki ayakkabını çıkar...” der. (Taha, 20/12) Gazali, bu ayeti şöyle değerlendirir:

“(Zahiri reddetmeden) şöyle derim: Hz. Musa iki pabucunu da çıkarma emrinden her iki âlemi atmak manasını anladı; zahir olarak pabuçlarını çıkararak, batın olarak da her iki âlemi atarak emre uydu. İşte bu, bir şeyden başkasına, zahirden sırra geçmektir.” (Gazali, Mişkatu'l- Envar, Ter. Şadi Eren, DİB Yay. İst. 2014, s. 67)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet