Kasas suresi 68. ayet "onların seçim hakki yok" derken ne demek istiyor?

- Ayette onların seçim hakki yok diye geçiyor, bu ne anlamdadır?
- Biz her şeyi kendi isteğimizle yapmıyor muyuz?

Değerli kardeşimiz,

İlgili ayetin meali şöyledir:

“Rabbin, dilediğini yaratır ve seçer. Onlar için, seçim hakkı yoktur. Allah, onların (müşriklerin) koştukları ortaklardan münezzehtir, yücedir.” (Kasas, 28/68)

Ayette yer alan “Onlar için, seçim hakkı yoktur.” diye tercüme ettiğimiz ifadenin asıl Kur’an metninde geçen “ma kane...” cümlesindeki, “ma”nın mevsule (ism-i mevsul: o ki...) veya nafiye (olumsuzluk edatı: değil...) olması durumuyla ilgili olarak ayette iki şekilde mana verilebilir.

a) Daha yaygın kabul gören yoruma göre ayetteki “ma” nefiy edatıdır. Yukarıdaki meal de buna göre verilmiştir.

- Bu yoruma göre ayetin manası şöyledir:

Allah dilediğini yaratır ve  var etme konusunda dilediği şeyi tercih etmeye ve seçmeye sahiptir. Onların/o müşriklerin (ve tabii ki bütün insanların) böyle bir seçim şansları yoktur. Allah’ın kendi arzularına göre bazı şeyleri yaratmasına müdahale edemezler ve böyle bir seçim hakkına sahip değildirler.

- Bu ayetin nüzul sebebi olarak gösterilen konuya bakıldığı zaman ayetin manası daha iyi anlaşılır. Rivayete göre, “Ve dediler ki: Bu Kur’ân, iki şehirden birinde (Mekke ve Taif’te bulunan) bir büyük adama indirilmeli değil miydi?” (Zuhruf, 43/31) mealindeki ayette ifade edildiği gibi, Hz. Peygamber (asm)'in yetim ve fakir olmasını düşünerek bu makama layık görmüyorlardı. Onun yerine zengin ve aşiret sahibi olanlardan birinin, özellikle Mekke’deki Velid b. Muğire’nin yahut Taif’teki Ömer b. Mesud es-Sakafi’nin olmasını uygun görüyorlar ve bunu seslendiriyorlardı.

İşte  müşriklerin bu şımarık zırvalarına karşılık bu ayette onlara cevap veriliyor. Allah dilediğini seçer, dilediğini yaratır. Her konuda olduğu gibi peygamberlik seçimi de ona aittir, kimi seçeceğine o karar verir. (krş. Razî, Maverdi, Beydavi, Kurtubî, ilgili ayetin tefsiri)

b) Söz konusu “ma” edatı şayet ism-i mevsul olarak düşünülürse, “el-hıyere” kelimesi de hayırlı şeyler manasına gelir. Bu takdirde ayetin manası şöyle olur:

“Rabbin, dilediğini yaratır ve onlar için hayırlı olan şeyleri de (O) seçer.” (bk. Razî, Maverdi, Beydavi, Kurtubî, ilgili ayetin tefsiri)

Ve şüphesiz ki Allah Muhammed’in onlara peygamber gönderilmesini onlar için en hayırlı olduğunu bildiği için onu seçmiştir. (İbn Aşur, ilgili yer)

- Sonuç olarak denilebilir ki, buradaki seçim hakkından maksat, insanları cüzi iradelerinin kullanımı değildir. Açıkladığımız gibi, Allah’ı yönlendirme, onun işlerine müdahale etme seçeneklerinin olmadığına işaret edilmiştir. İkinci yoruma göre zaten konu açıktır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet