Kulların iradesi, Allah’ın tercihiyle yaratılmış olup bir kısım sebeplere bağlıdır, ne demek?

- Beyzavi tefsiri Kasas 68’de geçen açıklamayı nasıl anlamamız lazım? İfade şöyle:
 "Ayetin zahiri, insanlardan irade kuvvetini tamamen nefyetmektedir. Tahkik edildiğinde de durumun böyle olduğu anlaşılır. Çünkü kulların iradesi, Allah’ın tercihiyle yaratılmış olup bir kısım sebeplere bağlıdır. İnsanların ise, bu sebeplerde bir iradesi söz konusu değildir."

Değerli kardeşimiz,

Müfessir Beyzavi'nin bu ifadeleri, insanın fiillerinde tamamen kaderin mahkûmu olduğu şeklinde anlaşılmamalıdır. İnsan, var olup olmama, cinsiyet, huy, saçının rengi gibi şeyleri seçemez, ama kendi yaptığı fiillerde tercih hakkına sahiptir. Yürümeyi yaratan Allah Teala'dır, ama camiye veya meyhaneye gitmeyi isteyen insanın iradesidir.

İlgili ayetin meali şöyledir:

“Rabbin, dilediğini yaratır ve tercih eder. (O’nun seçme ve yaratmasında) onların tercih hakkı yoktur. Allah, onların ortak koştuklarından münezzehtir ve şanı yücedir.” (Kasas, 28/68)

Bu ayetin zahiri manasını Beyzavi’nin ilgili yorumuyla birlikte göz önünde bulundurduğumuzda şunları söylemek mümkündür:

- Allah her şeyi yaratandır. O dilediğini yaratır ve yaratmada dilediğini tercih eder. Hiç kimsenin ne yaratmada ne de tercihte onun dilediğinin dışında bir tercih hakkına sahip olması söz konusu değildir.

- İnsanın, işin son raddesinde yaratmanın ve tercihin son noktasında iradesinin devre dışı kalması tevhidin gereğidir. Zira, yaratma söz konusu olduğunda, dışarıdan zerre kadar bir müdahale şirk listesinde yerini alır. 

- Yaratmanın dışında kalan safhalarda -imtihanın gereği olan- özgür iradenin varlığı muhakkaktır.

Demek ki, adil bir imtihanın gereği olarak insanın bir tercih hakkı ve iradesinin rolü vardır. Ancak bu durum -ayetin son cümlesinde ifade edildiği üzere- şirk kokusunu veren icadî noktalarda söz konusu değildir.

Mesela, özgür iradesiyle tüfek alan, içine mermi koyan ve birisine kurşun sıkan bir kimsenin, bu raddeye kadarki safhalarda hem özgür iradesi hem tercihi söz konusudur. Fakat o kişinin canını almak yalnız Allah’ın iradesine, tercihine ve yaratmasına bağlıdır. Aksini düşünmek şirke davetiyedir.

O halde konuyu, "Kul ister, Allah yaratır." diye özetlemek gerekir.

İşte ayette Allah’ın yaratmasına dikkat çekilmiştir. Yoksa kulun iradesi ve tercihi yok sayılmamıştır.

İlave bilgi için tıklayınız:

- Allah'ın küllî iradesi ile insanın cüzî iradesi nasıl bağdaştırılabilir ...

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet