İnsanların yanında neden rahat değilim?

- İnsanların yanında rahat olamamanın nedeni nedir?
- Arkadaşlarımın yanında rahat konuşamıyorum, sürekli eleştirirler gibi bir düşünceye sahibim. Ve bu da namazlarımı bırakmaya kadar gidiyor bazen.
- Bu durumun kaynağı nedir ve nasıl kurtulabilirim? Önerileriniz var mı?

Değerli kardeşimiz,

Sözünü ettiğiniz sıkıntının nedeni, muhtemelen küçüklüğünüzde yakın çevreniz tarafından sıklıkla eleştirilmeniz olabilir. Mesela;

- Çocukluğunda kendisinden yüksek performans beklenilen kişiler, ebeveynleri veya öğretmenleri tarafından teşvik niyetiyle hep eleştirilirse;
- Mükemmeliyetçi kişiler, herkesin kendileri gibi olmasını ve her şeyi en iyi derecede yapmasını istedikleri için çocuklarını eleştiri bombardımanına tutarsa;
- Yine çocukluk ve erken ergenlik döneminde bir çocuk akranlarının zorbalığına, kıskançlığına ve eleştirilerine maruz kalırsa
kendisine bakışı olumsuz olarak değişebilir.

Sürekli eleştirilen, övgü ve takdir görmeyen çocuk, belirli bir zaman sonra gerçekten kendisini yetersiz, eksik görmeye başlar ve özgüvenini kaybeder. Çünkü özgüven kişinin gerçekte başarılı veya başarısız, yetenekli veya yeteneksiz olduğunu değil, çevrenin onunla ilgili olumlu veya olumsuz kanaatleri ile oluşur.

Kişi çevresinin söz ve davranışlarına bakarak, kendisini yetenekli veya yeteneksiz görür ve düşük / yüksek özgüvene sahip olur.

Burada çocuğun karakteri, mizacı da büyük rol oynar. Çünkü yapı olarak doğuştan kardeşlerine göre biraz daha hassas olan, kısmen içe dönük kişi, çevrenin bazı söz ve davranışlarından daha çok etkilenecektir. Kırılgan yapısından dolayı, her eleştiriyi ciddiye alacak, şaka niyetine söylenen her sözü gerçek gibi algılayacak ve sonuçta da olumsuz bir kendilik imajı geliştirecektir.

Mesela “ben yapamam, ben konuşamam, ben beceremem. Arkadaşlarım / kardeşlerim benden daha iyi...” gibi.

Böylesine olumsuz bir algıya inandığı için büyük bir ihtimalle sıkıntı hissettiği an kaçma-savunma mekanizmasını kullanacaktır. Mesela, bir gurup içinde konuşması gerektiğinde, beynine kodladığı çocukluktan kalan olumsuz ses ona, “Sen konuşursan yine hata yapacaksın, eleştirileceksin, en iyisi konuşma, gruplara girme, görev almaktan, sohbet etmekten, konuşmaktan, görüş bildirmekten, espri yapmaktan kaçın.” der.

Kaçınma onu, o an itibariyle kurtaracaktır. Çünkü çocukluğunda da benzer durumlara maruz kalmamak için kaçınca kurtulmuştur. Ama büyüdüğünde bu onu daha büyük bir psikolojik sıkıntı ile karşı karşıya bırakacaktır.

Sizin durumunuzun bu açıklamalarla ne kadar uyumlu olduğunu bilmemiz mümkün değil. Bunu ancak bir ruh sağlığı uzmanı tespit edebilir. Ancak biz burada genel anlamda bazı tavsiyelerde bulunabiliriz:

- Öncelikle her şeyin beyinde başlayıp beyinde bittiğini unutmadan, kendinizle ilgili algınızı değiştirmeye çalışın.

Mesela özgüveniniz eksikse, bu sizin yetersiz olduğunuz anlamına gelmediğini, sadece sizin çocukluktan itibaren yanlış bir algı geliştirdiğiniz anlamına geldiğini sık sık düşünün. Böylece kendinize olan bakış açınızı zaman içinde olumsuzdan olumluya doğru çevirin

- Eleştirileceğim diye sohbetlerden, grup içine girmekten ve toplumdan asla kaçmayın. Kaçtıkça bu durum sizde daha da pekişecektir. “Eleştirileceğimi bilsem bile yine de konuşacağım.” diyerek üzerine giderseniz bu kaygınızı aşabilirsiniz. Bu korku köpek korkusuna benzer, köpekten korkarsanız üzerinize saldırır, korkmaz düz geçerseniz o sizden korkar ve yerinde oturur.

- “Arkadaşlarımın yanında rahat konuşamıyorum, sürekli eleştirirler gibi bir düşünceye sahibim” düşüncesinin gerçekçi olmadığına ikna olun. Bunun için de şöyle düşünün:

“Son bir yılda, kaç kişi veya kaç defa konuştuğum için eleştirildim?”

Bu sayının çok az veya hiç olmadığını göreceksiniz. Bu ve benzeri testleri sıklıkla yaptıkça korkunuzun yersiz olduğuna daha fazla inanacaksınız.

- Bunların yanında konuşma veya sohbete katılma konusunda küçük hazırlıklar yaparak da özgüveninizi geliştirebilirsiniz. Mesela, ne konuşacağınızı ve nasıl konuşacağınızı önceden içinizden tekrar edin, sonra konuşun. Böylece düşüncenizi güzel bir şekilde ifade etmenin rahatlığını yaşayabilirsiniz.

- Ayet ve hadisler başta olmak üzere, müfessirler, düşünürler veya edebiyatçıların anlamlı sözlerini ezberleyin. Böylece hem konuşmanız daha çok gelişecek hem de toplumda anlamlı sözler söylediğiniz için olumlu tepkiler alacaksınız.

- Bu korkuyu aşmanın bir diğer yolu da hayali olarak grup konuşmalarına katılmaktır. Yalnız kaldığınızda gözlerinizi kapatarak arkadaşlarınızla bir yerde olduğunuzu hayal edin. O manzarayı hayalinizde iyice canlandırın, sonra onlarla sohbet edip espri yapın. Onların olumlu tepkilerini aldığınızı hayal edin.

Hayali olarak katıldığınız bu sohbetlere ileride gerçek olarak katıldığınızda heyecanınızın oldukça az olacağını göreceksiniz.

Her zaman ve her sıkıntınızda yüce Yaratıcımıza sürekli dua edip, onun yardımını isteyin, ona güvenin ve ona sığının. Çünkü o her şeyin gerçek sahibidir ve gücü her şeye yeter.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet