Doğruları bilmemize rağmen neden yapamıyoruz?

- Yoğun hislerim amaçlarıma ulaşmama engel oluyor. Uyku düzeninden tut takvaya neyde başarıl olmak istesem ve olamazsam bunun arkasında sanki duygulara engel olamamak geliyor. Neden doğruları bilmemize rağmen yapamıyoruz?
- Bu duyguları aklı mı götürüyor ne oluyor bir açıklaması izahı kesin ve kolay bir çözümü var mı?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

Doğruları bilmemize rağmen bu doğruları uygulamakta zorlanmamızın birden çok nedeni vardır. Bu durum hem insanın manevi donanımından hem de dış faktörlerden kaynaklanır.

Mesela insanda akıl, mantık, muhakeme yanında his, hissiyat, nefis, şeytan da hükmediyorlar. Bunlar zaman zaman çatışır. O anda hangisi güçlü ise o kazanır.

Bunun yanında beynin işleyiş biçimi, duygularımızı kontrol şekli de bazen iç dünyamızda çatışma yaşamamıza neden olabiliyor. 

Mesela, bazen insanlar doğruları bilseler bile, mevcut alışkanlıkları veya o anki duygusal durumları nedeniyle bu doğruları uygulayamazlar. Buna psikolojide “bilişsel çelişki” denir.

Bilişsel çelişki, doğruyu bilmek ile yanlış davranmaya devam etmek arasında yaşanan içsel bir gerilimdir. Bu gerilim, insanın akıl ve duygular arasında bir çatışma yaşamasına yol açar.

Bu konuda size sunacağımız bazı çözüm önerileri şunlardır:

Duygusal Farkındalık

Eğer duygular güçlü ve kontrol edilemez hâle gelirse, bu duygular düşüncelerimizi ve davranışlarımızı yönetir hâle gelir. Örneğin, stres, kaygı ya da hayal kırıklığı gibi yoğun duygular, kişiyi doğruları bilse dahi harekete geçmekten alıkoyabilir. Veya kişi, haramla çok meşgul olma ve günahı iç dünyasında normalleştirmenin sonucunda harama karşı güçlü duygular kazanmışsa, kontrol etmek artık çok zordur.

Yoğun hislerinizin farkında olun. Bu duyguları kabul etmek ve onları yönetmek, uzun vadede doğru kararlar almanıza yardımcı olur. Nefes egzersizleri, fiziksel ve zihinsel aktiviteler gibi teknikler duygu düzenlemesine yardımcı olabilir.

Bunun yanında abdest almak, namazları huzur ve huşu içinde kılmak, namaz kılarken Allah ile gönül bağı kurmak, onun iradesi, gücü ve kuvvetine teslim olmak, sık sık tövbe etmek, yaptığı günahları hatırlayıp pişmanlık duymak vb. hâlleri de duygularınızın düzenlenmesine yardım eder.

Küçük Adımlarla Başlamak

Beynimiz alışkanlıklarla çalışır ve alışkanlıkları değiştirmek zordur. Eski alışkanlıklar, nörolojik olarak beynimizde güçlü bağlantılar oluşturur. Bu bağlantıları kırmak ve yeni davranışlar geliştirmek, beyinde yeni sinir yolları oluşturmayı gerektirir ve bu süreç zaman alır. Bu yüzden bir davranışın doğru olduğunu bilsek bile, eski alışkanlıklar duygularımızı etkileyebilir ve bizi yanlış yola çekebilir.

Büyük ve radikal değişiklikler yerine küçük, uygulanabilir adımlarla başlamak beyninize yeni bir alışkanlık kazandırır. Örneğin, uyku düzeninizi bir anda tamamen düzeltmek yerine, her gün 10 dakika daha erken yatmak gibi küçük adımlar atabilirsiniz.

Kısa Vadeli Hazlarla Başa Çıkmak

Beyin kısa vadeli hazlara daha hızlı tepki verir. Uyku düzeni gibi konularda başarılı olamamanın arkasında, kısa vadeli hazların (uyuma isteği, rahata düşkünlük) uzun vadeli amaçlardan (daha disiplinli bir hayat) daha güçlü gelmesi olabilir. Beyin, kısa vadeli hazları, daha uzak ve belirsiz olan uzun vadeli ödüllere tercih edebilir.

Beynin kısa vadeli hazlara olan eğilimini bilinçli olarak yönetmek, uzun vadeli hedeflere odaklanmanıza yardımcı olabilir. Kısa vadeli hazlardan fedakârlık etmek için kendinize küçük ödüller sunarak bu süreci daha motive edici hale getirebilirsiniz. Mesela bir gün tam zamanında uyudun veya takvaya riayet ettin, kendini bir kahve ile veya benzer bir şey ile ödüllendir. Bu durum beyninizin haz arzusunu karşılar ve motivasyonu artırır. Bu, sağlıklı ödüllerle kısa vadeli hazları yönlendirmeye yardımcı olur.

Bunun yanında kısa vadeli hazların bilincine varmak onlarla başa çıkmada ilk adımdır. Beyninizin anlık hazza yönelme eğilimini fark etmek ve bu dürtüyü gözlemlemek, kontrol sağlamada önemli bir adımdır. Kendinize şunları sorabilirsiniz:

• Şu anda neyi arzuluyorum?

• Bu arzu bana ne getirecek? Anlık bir rahatlama mı, yoksa uzun vadeli bir fayda mı?

Bu sorular, bilinçli seçimler yapmanıza yardımcı olur.

Hedeflerinizi Netleştirin ve Görselleştirin

Uzun vadeli hedeflerinizi netleştirmek ve onları sürekli hatırlamak, kısa vadeli hazlara direnmenizi kolaylaştırır. Hedeflerinizi yazmak ve sık sık gözden geçirmek, beyninize bu hedeflerin önemini hatırlatır. Ayrıca, hedeflerinizi görselleştirerek, bu hedeflere ulaştığınızda yaşayacağınız mutluluğu ve tatmini zihninizde canlandırabilirsiniz.

Ertelenmiş Haz İlkesini Kullanın

Ertelenmiş haz, anında tatmin yerine daha büyük bir ödül için sabretmeyi öğrenmektir. Örneğin, sağlıksız bir atıştırmalık yemek yerine daha sağlıklı bir öğün yemeyi seçmek, anlık zevki erteleyerek uzun vadeli sağlığınıza katkı sağlar. Kendinize şu soruyu sorabilirsiniz: "Şimdi bu kısa vadeli ödülü almak yerine, sabredersem uzun vadede ne kazanacağım?"

Dürtüye Karşı Dayanıklılığı Artırmak için Zamanlama Stratejisi:

Kısa vadeli hazlara direnmenin en etkili yollarından biri, kendinize zaman tanımaktır. Dürtü geldiğinde, hemen harekete geçmek yerine, 5-10 dakika bekleyin ve bu süre içinde başka bir şeyle ilgilenin. Bu teknik, dürtünün etkisini kaybetmesine yardımcı olabilir. Örneğin, sosyal medyada gezinmek istiyorsanız, "Önce 10 dakika başka bir şey yapacağım, sonra bakabilirim." diyebilirsiniz. Çoğu zaman, bu kısa süre bekleme dürtünün azalmasına neden olur.

Kısa Vadeli Ödülleri Sınırlı Hâle Getirin

Tamamen kısa vadeli hazlardan uzaklaşmak zor olabilir, bu yüzden bu ödülleri belirli sınırlar içinde tutmak yararlı olabilir. Örneğin, bir dizi izlemek istiyorsanız, bir bölüm izleyip sonra ara vermek gibi kendinize sınırlamalar koyabilirsiniz. Böylece, kontrol tamamen kaybedilmemiş olur ve kısa vadeli hazlar dozunda alınır.

İrade Gücünü Güçlendirin

İrade, geliştirilebilen bir yetenektir. İrade kasını güçlendirmek için, küçük kararlar alıp uygulamak önemli bir rol oynar. Kendinize meydan okuyacak küçük irade testleri yapabilirsiniz. Örneğin, alışkanlık olarak sabah kahvesini hemen içiyorsanız, bir gün kahve içmek yerine su içmeyi deneyin. Bu küçük başarılar iradenizi güçlendirecektir.

Çevresel Tetikleyicileri Azaltın

Kısa vadeli hazlara yenik düşmenizin bir nedeni, tetikleyici ortamlar olabilir. Sosyal medya bildirimleri, sürekli yemek reklamları gibi dış tetikleyiciler, kısa vadeli haz arayışını artırır. Bu yüzden, bu tetikleyicileri azaltmak için çevrenizi kontrol altına alabilirsiniz. Örneğin, telefon bildirimlerini kapatmak veya sağlıksız yiyecekleri evde bulundurmamak gibi stratejiler uygulayabilirsiniz.

Zihinsel Blokları Aşmak

Birçok insan, bilinçaltında başarısızlık korkusu ya da mükemmeliyetçilik gibi engellerle karşı karşıya kalır. Başarısız olma korkusu, kişinin denemesini bile engelleyebilir ve kendini sabote etme gibi sonuçlara yol açar.

Eğer siz de mükemmeliyetçilik ya da başarısızlık korkusu gibi zihinsel bloklar yaşıyorsanız, bu blokların farkına vararak ve onlarla yüzleşerek adım adım hareket edebilirsiniz.

Stres ve Yorgunluktan Uzak Durun

Stres ve aşırı yorgunluk irade gücünü zayıflatır. İrade bir kas gibidir; ne kadar çok kullanılırsa o kadar yorulur. Bu yüzden, enerji seviyeniz düşük olduğunda doğruları bilseniz bile uygulamakta zorluk çekersiniz. Bu, duygusal bir tükenmişliğe de yol açabilir.

Destek Alma

Bu süreci yalnızca kendi başınıza çözmeye çalışmak yerine, bir uzmandan destek almak motivasyonu artırabilir.

Sonuç olarak, doğruları bilmek önemlidir ama uygulamak için duygusal denge, alışkanlıkların dönüştürülmesi ve düzenli çaba gereklidir. Kısa vadeli zorluklar uzun vadeli hedeflere engel olmamalı, bu yüzden duygularınızı anlamak ve yönetmek başarıya ulaşmanızda kritik bir rol oynar.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet