Amel-i kesir (çok iş) konusunda, diğer mezheplerin de görüşleri hakkında detaylı bilgi alabilir miyim?

Değerli kardeşimiz,

Müçtehidler, yanılarak da olsa, peş peşe çok iş görmekle namazın batıl olacağında ittifak etmişlerdir. Namaz işlerinden olmayan yahut namaza fayda sağlamayan çok iş görmek sebebiyle namaz batıl olur.

Hanefilere göre; zevaid tekbirlerinde elleri kaldırmak sebebiyle namaz bozulmaz, fakat mekruh olur. Ameli Kesir (çok iş); "dışarıdan bakanın, bu işi yapan kimsenin namazda olmadığı hususunda hiç şüpheye düşmediği iş"tir. Eğer bu işi yapana bakan kişi, namazda olup olmadığı hususunda şüpheye düşerse bu iş, en doğru olan görüşe göre, az iştir.

Malikilere göre; sakal ile oynamak, elbisenin bir ucunu omuzuna atmak, önünden geçene eli ile engel olmak gibi çok işleri yapmakla namaz batıl olur. Az iş görmek yahut basit işler yapmakla namaz batıl olmaz, İşarette bulunmak, vücudu kaşımak gibi.

Çok iş görmek ile az iş görmek arasında bulunan vasat işleri yapmaya gelince: Bunlardan namaz kıldığı yerden hafifçe oynamak gibi vasat işler yanılarak yapılırsa namazı bozmaz, bilerek işlenirse namazı batıl olur.

Şafii ve Hanbelilere göre; ister yanılarak ister bilerek olsun, çok iş görmekle namaz batıl olur, fakat az iş görmekle batıl olmaz. Görülen işin çokluğu ise örf ile bilinir. İki adım atmak, iki darbe vurmak az iştir. Peş peşe üç adım atmak yahut üç darbe vurmak Şafiilere göre çok iştir. Peş peşe olmanın manası, bu işlerden birinin diğerinden ayrı yapılmış sayılmamasıdır.

Fazla sıçramaktan ötürü namaz batıl olur. Çünkü sıçramak, namaza ters düşen bir harekettir. En sağlam görüşe göre, parmakları tesbih için tesbih ya da benzeri ile hareket ettirmek yahut parmaklar ile bir yerini kaşımak gibi peş peşe yapılan hafif hareketler namazı bozar. Namaz kılanın dilini, göz kapaklarını veya dudaklarını hareket ettirmesi yahut arka arkaya bir kaç kere zikirde bulunması gibi hareketlerde de namaz bozulmaz.

Namaz hareketleri dışında âdeten az sayılan işler namaza zarar vermez. Çünkü Hz. Peygamber (asm) namaz kılarken Hz. Aişe (ra) ye kapıyı açmış, kızının kızı Umame'yi sırtında taşıdığı halde namaz kılmış, yine onu namazda iken sırtından indirmiştir.(1) Çok da olsa ayrı ayrı yapılan işler namaza zarar vermez. Bunun gibi, hastalık ve benzeri özürler sebebiyle, namaz kılacak müddetin tamamını kapsayacak olan, mutlaka bir hareketi yapmayı gerektiren hastalık gibi özürler sebebiyle meydana gelen işler de namazı bozmaz.

İhtiyaç olmaksızın, peş peşe yapılmayan çok iş görmek mekruhtur.

Hanbelilere göre çok iş sayı ile sınırlanmamıştır. Şafiiler şunu da ilave ediyorlar.(2) Namazda amel-i kesir (çok iş) velevki bir çok uzuvla da yapılmış olsa, üç veya daha fazla miktarda iş görmekle bilinir. Mesela, elini üç kere hareket ettirmek, yahut başını üç kere hareket ettirmek gibi. Elin gidip gelmesi orada durma olmadığı müddetce bir hareket sayılır. İster eski yerine dönsün, ister dönmesin. Fakat, ayağın gidip gelmesi iki hareket olarak kabul edilir.

Daha önceden biliyoruz ki, fazla bir şekilde sıçramak çok iş görmek gibidir. Bedenin bütününü yahut büyük bir çoğunluğunu, ayaklarını hareket ettirmeden de olsa hareket ettirmek de çok iş görmek hükmündedir.

Çok iş görmekle namazın batıl olmasının mahalli, ağır bir uzuv ile yapılmış olmasıdır. Eğer çok iş hafif bir uzuv ile yapılırsa o takdirde namaz bozulmaz. Tesbih için yahut gerdanlığını çözmek için avucunu hareket ettirmeksizin parmaklarını oynatmak yahut dilini, göz kapaklarını, dudağını hareket ettirmek yahut bir kaç kere de olsa dudakları ile zikretmek gibi hereketler hafif hareketlere örnektir. Çünkü bu gibi hareketler, namazdaki huşu ve tazime engel olmaz. Dolayısıyla az işlere benzemektedirler.

Bir kimse namazda yaptığı bir hareketin az iş mi yoksa çok iş mi olduğu hususunda tereddüt gösterse, mutemet olan görüşe göre bu hareketin namazın sıhhatine her hangi bir tesiri yoktur.

Dipnotlar:

1. Buharî ve Müslim'in rivayetinde sabittir ki: "Hz. Peygamber (asm), kızının kızı Umame kucağında olduğu hâlde namaz kılmıştır. Secdeye gittiği zaman onu yere kor, kalkınca yine kucağına alırdı." Yine Hz. Peygamber (asm) namaz kılarken de olsa yılan ile akrebin öldürülmesini emretmiştir. Ayrıca Hz. Peygamber (asm) namazda iken takunyalarını ayağından çıkarmıştır.

2. Haşiye el-Bâcurî alâ İbni'l-Kâsım, I/184.

(bk. Prof. Dr. Vehbe Zuhayli, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, II/148-149)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet