Allah mantık yasalarını da yaratmış mıdır?

- Allah'ın mantık yasalarını yarattığı ve isterse çelişmezlik yasasını devre dışı bırakabileceği gibi görüşler var ve Eşariyenin bu görüşte olduğu söyleniyor.
- Bu doğru mudur?

Değerli kardeşimiz,

- Var olan her şey Allah tarafından yaratılmıştır. Ancak insanların varlığına hükmettiği bazı şeylerin tam doğru ve kesin bir bilgiyi içermediği bilinmektedir.

Mesela, bilimsel teorilerden bazıları uzun zaman varlığını sürdürmelerine rağmen, daha sonra yanlış olduğu kabul edilir. Uzun bir süre dünyanın düz olduğunu kabul eden teoriler, daha sonra yerini yuvarlak olduğunu bildiren teoriye bırakmıştır. Dünyanın şeklini de Allah yarattığına göre, onun gerçek (şu an yuvarlak) olan yüzünün bu şeklini de O yaratmıştır.

Şayet birisi dünyanın şeklinin düz olduğunu söyleyip ve bunun da Allah tarafından yaratıldığını iddia ederse, -şimdiki bilgimize göre- bunun doğru olmadığını söyleriz. Zira dünyanın düz bir şekli yoktur.

Keza, antik çağda kabul görmeye başlayan ve orta çağda egemen bir görüş olarak varlığını sürdüren “yer merkezli” evvren teorisi, Kopernik tarafından yıkılınca yerini “güneş merkezli” bir evren modeline bırakmıştır. Bunlardan hangisi doğru ise (ki bugünkü bilgimize göre ikincisi doğrudur), o vardır ve yaratılmıştır.

Bu iki maddi örnek gibi, aklın düşünce düzlemini açıklamaya yönelik olarak ortaya atılan “mantık yasaları” da elbette Allah tarafından yaratılmıştır.

Ancak Aristo’nun ortaya koyduğu “mantık yasaları” eleştirilmektedir. En az bazılarının doğru olmadığı söylenmektedir. Bu takdirde “mantık yasaları” derken hangilerini kabul ediyoruz ki onların varlığından ve yaratılmışlığından söz edeceğiz?

- Diğer yandan Allah elbette her şeye kadirdir. Fakat unutmayalım ki, Allah’ın “sünnetullah” denilen yasaları, prensipleri de vardır. Kuran bunların “değişmez” olduğunu bildirmiştir.

Her fırsatta Kelamcılara ve tabiatıyla Eşarilere saldıran selefiler, onların “Allah ne alemin içindedir, ne de dışındadır” şeklindeki beyanlarının olduğunu ve bunun mantık yasalarına aykırı olduğunu belirtiyorlar. Bu konuda önemli ölçüde cedel mantığından yaralanmaya çalışıyorlar. Ve diyorlar ki; “Allah alemin içinde değilse, dışındadır. Şayet dışında değilse içindedir…”

İşte bu konuda Eşariler: “çelişmezlik” prensibini farklı anlamışlardır.

Eşarilere göre, “nakideyn” ile “zıddeyn” arasında fark vardır. Mesela, gece-gündüz iki nakiddir. Aynı anda ikisinin bir arada olması mümkün olmadığı gibi, aynı anda ikisinin de ortadan kalkması (ne gece ne de gündüz olması) mümkün değildir.

Fakat “zıdd” olanların durumu farklıdır. Mesela bir şeyin aynı anda hem ak hem siyah olması mümkün değildir. Ama, bir şeyin aynı anda ne ak ne de kara olması mümkündür. Çünkü bu şey kırmızı veya mavi vs. de olabilir.

İşte Eşarilere göre, “Allah’ın alemin ne içinde ne de dışında olması” nakideyn türü değil, “zıddeyn” türü farklılıktır. Hadisin ifade ettiği gibi;

“Allah vardı, onunla birlikte hiçbir şey yoktu.” (Buharî, Bed’u’l-hlak,1; Kenzu’l-ummal, h. No: 29850)

O halde Allah ezelde nasıl idiyse şimdi de öyledir…

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet