Gazali, Aristo mantığının Kur'an'dan çıkarılabileceğini söylemiş midir?

Tarih: 09.09.2014 - 00:54 | Güncelleme:

Soru Detayı

- "Gazali, Aristo mantığının Kur'an'dan çıkarılabileceğini el-Kıstas isimli eserinde bildirmiştir." diye bir cümle okudum bir eserde, bu doğru mudur? Aristo'nun mantığı nedir?

- Bir de Gazzali vahdet-i vucüdu savunmuş mudur?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

- Mantık, bilginin yapısını inceleyen, doğru ile yanlış arasındaki akıl yürütmenin ayrımını yapan disiplindir, doğru düşüncenin aletidir. Önceleri bir felsefe dalıyken daha sonra kendi başına bir ihtisas alanı olmuştur. Matematik ve Bilgisayar Biliminin de parçası haline gelmiştir. Bir disiplin olarak Aristoteles tarafından kurulmuştur. Aristoteles'den etkilenen Farabi tarafından iki kısımda kategorize edilmiştir.(düşünce ve sonuç) İbni Sina geçicilik ve içerme arasındaki ilişkiyi geliştirmiştir. Çağdaş zamanlarda Frege, Russell ve Wittgenstein önemli katkılar yapmıştır. (Vikipedi)

- Aristo mantığına zaman içinde hem batı hem İslam dünyasından önemli eleştiriler yöneltilmiştir. Ancak mantığın genel kuralları genellikle değişmez. Yalnız bazı detaylarda farklılıklar olabilir. Her ilimde olduğu gibi Aristo mantığına da daha sonra yapılan katkılar elbette oluştur.

İslam aleminde Farabi ve İbn Sina’nın da bu mantığa katkıları olmuştur. Medreselerde okutulan “İsağuci” ve benzeri mantık eserleri de bu mantığın açıklamalarıyla özdeştir. Yalnız XIX. asra kadar tamamen “Aristo Mantığı” unvanı hâkim idi. Daha sonra genel mantık adıyla yaygınlık kazandı.

- Mantığın genel ilkeleri şöyledir:

a) Özdeşlik ilkesi: Bir şey ne ise odur. Buna göre bir mantık önermesinde her kavram kendisiyle aynı olmalıdır.

b) Çelişmezlik ilkesi: Bu prensibe göre bir şeyin hem kendisi hem de başkası olması mümkün değildir.

c) Muhal olma (imkânsızlık) ilkesi: Bu ilkeye göre bir mantık önermesi ya doğrudur ya yanlıştır. Hem doğru hem yanlış olması imkânsızıdır. Örneğin bir zaman dilimi ya gecedir ya gündüzdür. Aynı anda hem gece hem gündüz olması mümkün değildir. “İctima-ı zıddeyn”in muhal olması prensibi buna imkân vermez.

- İmam Gazali mantık ilmine özel önem atfeder. Ona göre mantık, doğru tanım ve kıyası, yanlış tanım ve kıyastan, kesinlik ifade eden bilgileri, kesinlik ifade etmeyen bilgilerden ayıran bir ilimdir. Mantık ilmi, diğer bütün ilimlerin ölçüsü konumundadır. (Gazali, Makasıdu’l-Felasife, (tahk. Süleyman Dünya), Mısır, 1961, s. 36).

- Ayrıca Gazali’ye göre “Şiire göre vezin, iraba göre nahiv ne ise, akli delillere göre mantık da o dur. Zira, şiirin ölçüsüz olanı vezinli olanından ancak şiir vezinleri ile, irabın doğru olanı hatalı olanından nahiv yoluyla ayrıldığı gibi, akıl yürütmelerin doğru olanı yanlış olanından ancak bu kitabın (Miyaru’l-İlm fi Fenni’l-Mantık) verdiği mantık ölçüleri ile ayrılır....” (Gazali, Miyaru’l-İlm, (nşr. Süleyman Dünya), Kahire, 1961, s. 59-60)

- İmam Gazali, mantık kurallarının Kur’an’ın üslubu ile barışık olduğunu, mantıkta kullanılan kıyas ve istidlal metodunun Kur’an’ın ifadelerinde de bulmanın mümküğn olduğunu belirtir.

Aristoteles’e Muallim-i Evvel Farabi’ye de Muallimi Sani denmesinden rahatsızlık duyduğu anlaşılmaktadır. Aynı eserde ilk öğreticinin Allah, ikinci öğreticinin Cebrail ve üçüncü öğreticinin de Peygamberler olduğunu ifade ederek mantığın kaynağını vahye dayandıran Gazali, el-Kıstasu’l-Mustakim adlı eserinde mantığın temel konularından olan kıyas çeşitlerini “ölçü=mizan” olarak isimlendirmekte ve buna delil olarak da “Rahman, 1-9” ve “Haddid, 25.” ayetlerini  göstermektedir.(bk. Gazali, el-Kıstasu’l-Mustakim, Mısır, 1900, s. 21-22; Çağrıcı, Mustafa, D.İ.A. Gazali Maddesi, s. 496)

- İmam Gazali’nin vahdetu’l-vücud ile ilgili bir görüşüne rastlayamadık. Bu meşrebin asıl kaynağı kabul edilen İbn Arabi, Gazali’nin vefatından yaklaşık elli beş yıl sonra doğmuştur. Bu da diğer bir açıdan dikkate değer bir tespittir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet

Bu içeriği faydalı buldunuz mu?
Yorum yapmak için giriş yapın veya kayıt olun