“Cinleri ve insanları cehenneme dolduracağız.'' ayeti ile ''Yakıtı taşlar ve insanlar olan cehennem ateşinden sakınınız.'' ayetini nasıl yorumlamalıyız?

Değerli kardeşimiz,

Bakara suresindeki ilgili ayetin meali şöyledir:

“Bunu yapamazsanız -ki hiçbir zaman yapamayacaksınız- çırası / yakıtı insanlarla taşlar olan ve kâfirler için hazırlanmış o ateşten sakının.” (Bakara, 2/24)

Secde suresinin ilgili ayet meali ise şöyledir:

“Eğer dileseydik bütün insanlara hidayet verir, doğru yola koyardık. Lâkin 'Cehennemi cinlerden ve insanlardan (bir kısmıyla) dolduracağım.' hükmü kesinleşmiştir.” (Secde, 32/13)

Cehennemin yakıtının insanlar ile taşlar olduğunun bildirilmesi, cinlerin de cehenneme girmelerine dair ifadenin doğruluğuna engel değil ve bu bir çelişki de değildir.

Bakara suresinde, muhatap olanlar insanlardır; Kur’an’a karşı çıkan müşriklerdir. Bu sebeple, orada insanların ve onların genellikle taşlardan yontulmuş ilahları olan putların cehennemde birlikte olacağına dair Kur’an’ın ifadesi belagat açısından son derece çarpıcıdır. Bu ayette insanlardan başka kimse bu ateşe girmez diye bir hasır, tahsis yoktur.

“Hem siz, hem de Allah’tan başka taptığınız (o batıl) ilahlar, hepiniz cehennem odunusunuz, siz hep beraber cehenneme gireceksiniz!” (Enbiya, 21/98)

mealindeki ayetin ifadesi, söz konusu Bakara suresinin 24. ayetinin manasını teyit etmektedir.

Bununla beraber bazı alimlere göre, taşların yakıtı olduğu ateş, müşrikler için özel hazırlanmış cehennemin bir bölümüdür. (bk. Taberi, Razi, Maverdi, ilgili ayetin tefsiri)

Secde suresindeki ayetin muhatapları genel olarak suçlu olan kimselerdir. Bunlar ise insanlar ile cinlerdir. Nitekim bundan önceki ayette suçluların pişmanlıkları ve tekrar dünyaya gönderilip yeniden imtihana tabi tutulmaya yönelik arzularına dair bilgiler verildikten sonra, bu ayette imtihana tabi tutulan ve bunlardan imtihanı kaybeden insanlar ile cinlerin bir daha imtihana alınmayacaklarına dair hakikate vurgu yapılarak bulundukları durumun vahametini daha pekiştirmektedir.

Dolayısıyla burada konu sadece müşrikler veya sadece insanlar değil, imtihana tabi tutulan unsurların her ikisidir; yani insanlar ve cinlerdir. Bununla beraber bu ayette cehennemin yakıtı taşlar olmadığına dair bir ifade de söz konusu değildir. İlgili ayetlerin meallerini yeninden okuyalım:

“Bir görseydin o suçluları: Rabblerinin huzurunda, mahcupluktan başları önlerine eğilmiş şöyle derken: 'Gördük, işittik ya Rabbenâ! Ne olur bizi dünyaya bir gönder! Öyle güzel, makbul işler yaparız ki! Çünkü gerçeği kesin olarak biliyoruz artık!' (Bunlara verilen cevap şudur:)  Eğer dileseydik bütün insanlara hidâyet verir, doğru yola koyardık.Lâkin 'Cehennemi cinlerden ve insanlardan bir kısmıyla dolduracağım.' hükmü kesinleşmiştir.” (Secde, 32/12-13)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet