Temizlik imanın yarısı mı?

- Hadislerde, temizlik imanın yarısıdır, anlamında bir ifade geçer mi?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

Konuyla ilgili bir hadis rivayeti şöyledir:

“Temizlik imanın yarısıdır. Elhamdülillah duası mizânı, sübhânellah ve elhamdülillah sözleri ise yer ile gökler arasını sevap ile doldurur. Namaz nurdur; sadaka burhandır; sabır ziyadır. Kuran senin ya lehinde ya da aleyhinde delildir. Herkes sabahtan (pazara çıkar) nefsini satar; kimi onu âzâd kimi de helâk eder.” (Müslim, Tahâret 1)

Bu hadis-i şerif, her biri önemli bir gerçeğe işaret eden birçok konuyu ihtiva etmektedir. Sırasıyla bunları ele alalım:

Temizlik

Temizlik diye tercüme ettiğimiz tuhur kelimesi, hadisin bazı rivayetlerinde abdest anlamında vudû’ olarak geçmektedir. Bu sebeple buradaki temizlik, şerî temizlik yani abdest manasındadır.

Müslüman olmak ve iman etmek, büyük-küçük bütün geçmiş günahları yok eder. Abdest de önceki küçük günahları temizler. Bu sebeple abdest almak, mümini günahlarından temizlemek bakımından imanın yarısı gibi olur.

İman, insanı tevhid dışı her türlü inanç kirlerinden temizler. Abdest de bu gönül temizliğinin, organlara yansıyan görüntüsü olarak imana delalet eder. Bu yönüyle, “Müminin içi gibi dışı da temizdir” mesajını vermek bakımından imanın yarısıdır.

“...Allah sizin imanınızı boşa çıkaracak değildir...” (Bakara, 2/143)

mealindeki ayette görüldüğü gibi, hadisteki iman kelimesi namaz anlamında olabilir. Bu takdirde, abdestsiz namaz kılınamayacağı, kılınsa bile sahih olmayacağı için abdest, namazın yarısı demek olur.

Öte yandan iman, kalbin tasdiki ve organların o tasdike boyun eğmesi demektir. Namaz, organların boyun eğdiğinin delili, abdest de namazın sıhhatinin şartı olduğu için, bu manada imanın yarısı sayılabilir. Ancak bu cümle, “Abdestin sevabı, imanın sevabının yarısıdır.” anlamına gelmez. Yine bazı mezheplerin iddia ettiği gibi, amelin imandan bir cüz olduğunu da göstermez.

Bununla beraber, “Temizlik imanın yarısıdır” ifadesinin, bir müminin bütün temizliklerini içine alması, hadisin zahirine daha uygun olduğu söylenebilir.

Elhamdülillah

Hamd, Allah’ı kemal sıfatlarıyla övmek demektir. Her amelin bir sevabı olduğu ve bunların tartılacağı dinimizce bildirilmiş bir gerçektir. O halde Allah Teâlâ’yı, kendisine layık kemal sıfatlarıyla övmenin, elhamdülillah demenin ecir ve sevabı da mizanı dolduracak ölçüde büyüktür. Onun kısa bir cümle olduğuna bakılmamalı, tevhid inancının ifadesi olarak, yüce yaratıcıyı tanımak ve tanıtmakta olduğuna bakılmalıdır.

Süphanallah

Allah’ı kemal sıfatları ile anmak demek olan elhamdülillah tesbihi ile onu noksan sıfatlardan tenzih anlamındaki süphanellah ifadesi bir arada söylenince, tam olarak tevhid  inancı dile getirilmiş olmaktadır. Bu tesbih ve tenzih, kainatın en büyük ve yegane gerçeğini itiraftır. Sevabı da ona göre olup yer ile gök arasını dolduracak kadardır.

Hadisimizdeki bu ifadeler, elhamdülillah ve süphanellah cümlelerinin mümine kazandırdığı sevabın büyüklüğünü anlatmakta ve dolayısıyla sık sık ve fakat bilinçli olarak bunların söylenmesini tavsiye etmiş olmaktadır.

Namaz

Namaz, tıpkı bir ışık kaynağı gibi, insanı kötülük ve çirkinliklerden alıkoyup, doğruya yöneltir. Çünkü o, ışığını imandan alır. Namazlı-niyazlı müminin hem ruh hayatında hem de yüzünde bu nurun izlerini görmek mümkündür.

Günde beş defa abdest alarak yıkanan insanın, günün yorgunluğunu, maddi manevi kirlerini elinden, yüzünden temizlemesi, elbette onda bir parlaklık meydana getirecek, hayatını güzelleştirecek, ona tatlı bir mehtap görünümü kazandıracaktır.

Namaz kılmakla kazanılan bu nur ile iyi kötüden, helal haramdan ayrılacaktır. Mümin bu sayede kazandığı irade gücü ve temiz yaşayışının ışığı ile hem dünya hem de ahirette diğer insanlardan farklı ve mutlu bir hayata sahip olacaktır. Kur'ân-ı Kerîm’deki ifadesiyle “nurları önlerini aydınlatan” (bk. Hadîd, 57/12) müminler arasında yerini alacaktır.

Sadaka

Sadaka, sadaka veren kişinin imanına delildir. Zira sadaka, hem zekat hem de hayır-hasenat anlamına gelir. Bunları yerine getirmek de imandan kaynaklanır.

Şefkat, yardım, çevreye karşı duyarlılık, zayıf ve kimsesizleri korumak hep iman alâmetidir. Merhametsizlik, haksızlık, duyarsızlık, kabalık ve katılık dinî duygudan, sorumluluktan, ilahi huzurdaki hesaplaşmaya önem vermemekten, kısacası imansızlıktan ileri gelir.

“Dini yalan sayanı gördün mü? O, yetimi iter-kakar ve asla fakir-fukaranın doyurulmasını teşvik etmez.” (Mâun, 107/3)

ayeti bu durumu açıkça ortaya koymaktadır.

O hâlde sadaka, imana ve ondan kaynaklanan üstün İslami değerlerin varlığına delildir.

Öte yandan sadaka veren mümin, kıyamette malını nereye harcadığı sorulduğu zaman, verdiği sadakayı gösterecektir.

Sabır ve Namaz

Hadisimiz, sabrın mahiyetini tanıtmakta ve onu bize tarif etmektedir. Eğitim ve öğretimde, konunun mahiyetini, ait olduğu sistemdeki tarifiyle vermek en isabetli bir uygulamadır.

Hadiste Peygamber Efendimiz (asm) sabrı “ziya” olarak takdim etmektedir. Ziya, ışığı ve ısısı kendisinden olan cisimler için, nur ise, ışığını bir başkasından alıp yansıtan cisimler için kullanılır. “Güneşi ziyalı, ayı nurlu kılan... Allah’tır..." (bk. Yunus, l0/5) ayeti bunun en kesin delilidir.

Bu demektir ki, sabır, müminin hem dünya hem de ahiret saadetini temin yolunda, kendisinde tabiî olarak bulunan bir ışıktır. 

Mümin bir yandan sabır sayesinde, yasakların yalancı cazibesinin arkasındaki asıl sıkıntı unsurlarını görüp onlardan sakınırken, bir yandan da emirlerin yerine getirilmesinden dolayı ortaya çıkan güçlüklerin gerisindeki huzuru sezip güçlükleri sabırla göğüsleyerek sonuçtaki mutluluğa kavuşma imkânı bulur.

Mümine bu irade gücünü verecek olan da ondaki sabır, dayanma, göğüs germe melekesi olacaktır.

Kısaca mümin, enerji kaynağı kendi içinde olan bir varlıktır.

Âlimlerimiz, “beşerî duyguları akıl ve şeriat sınırları içinde tutmayı” sabır olarak tarif etmişlerdir. Ayet ve hadislerde sabır kelimesinin birkaç manada kullanıldığı görülmektedir: 

- İbadetlerin yerine getirilmesi ve yasakların terkedilmesine sabır.

- Bela ve musibetlere sabır.

- Halkın eza ve cefasına sabır.

- Allah’a davette, emir bi’l-ma’rûf ve nehiy ani’l-münkerde sabır.

- Savaş alanlarında ve kâfirlerle mücadelede sabır.

Bunlardan her biri sabrın, mümin için gerçekten bir “ziya”, büyük bir güç kaynağı olduğunu göstermektedir.

Belki bazıları sabrı, haksızlıklara boyun eğmek, tepki göstermemek zannedebilirler. Oysa sabır, müminin asıl dinamizminin adıdır. Sabır, dayanıklı olmaktır, zorlukları göğüslemektir.

Bu sebeple de Yüce Rabbimiz, müminlere umdukları kurtuluşa erebilmeleri için sabretmelerini, sabır yarışında düşmanları geçmelerini açıkça emretmektedir. Bütün zorluklara dayanmanın mümine daha çok gerektiğini ve yakıştığını hatırlatmaktadır. Allah’ın yardımının sabredenlerle beraber olmasının hikmeti de bu olsa gerektir.

Sabır, Müslümanın öz sermayesidir. Buna potansiyel güç de denebilir. Kendilerinden yardım beklenen kimseler her zaman yardımcı olmayabilir. Atalarımız ne güzel söylemişlerdir: “Elden gelen öğün olmaz, o da vaktinde bulunmaz.” Ama mümin kendi asli sabır gücü ile ayakta durabilirse, en büyük zorlukları aşacak, ulaşmak istediği  hedeflere kavuşacaktır.

Bu sebeple sabrın ziya olduğunu asla unutmamak, daima sabır ışığını önde tutmak gerekmektedir. “Birbirlerine sabrı tavsiye edenler”in hüsran ve zarardan kurtulduğunu haber veren Asr suresi, Müslümana yapılabilecek en iyi yardımın sabır tavsiyesi olduğunu belgelemektedir.

Sabrın “ziya”, namazın “nur” diye tanıtılması, sabrın insan hayatındaki her şeyi kuşattığını göstermektedir. Zira “Sabır ve zamanın halletmediği mesele yoktur.”

O halde zorluklar karşısında hemen teslim olmamak, doğruda ve hakta direnmek gerekmektedir. Halledilmez gibi gözüken problemler bile sabır ve zamanla çözülecektir. Bu da sabrın “ziya” olduğuna bir başka delildir.

Kur'an

Kuran-ı Kerîm hidayet rehberidir. İslam’ın ana kaynağıdır. İnsanlar ona inanmakla, müminler de hükümlerini yaşamakla yükümlüdür. Kuran, ona bağlı kalmaya çalışanların lehinde, “inandım” dediği halde hükümlerine uymayanların da aleyhinde delildir. Çünkü her şeyi açıklamış ve kimseye bahane bulma imkânı bırakmamıştır.

Diğer taraftan müminler, aralarındaki ihtilafları çözmek için Kuran’a başvuracaklar, Kuran da onların ya lehinde ya da aleyhinde delil olacaktır. Yani Müslümanlar Kuran’a göre değerlendirileceklerdir.

Her yeni gün herkes için yeni bir pazardır. Bu pazarda, bir bakıma insanın dünya ve ahireti alınıp satılmaktadır. Kimileri meşru ve helal sınırlar içinde kalmaya çalışır, kendileri için kârlı bir gün geçirmiş olurlar. Kimileri de sınırlara dikkat etmez, ne pahasına olursa olsun arzularına ulaşmak isterler. Böylece kendileri için hiç de iç açıcı olmayan bir gelecek hazırlamış olurlar.

Bu sebeple disiplinli bir Müslüman olmaya, her gün yeniden niyet ve gayret edilmelidir. “Nefislerini Allah’ın satın aldığı müminlerden” (bk. Tevbe, 9/111 olmaya bakılmalıdır.

Bu hadis-i şerîfin birbiriyle irtibatsız gibi gözüken cümlecikleri arasında aslında tam bir uyum ve bütünlük bulunmaktadır. Taharet ile namaz arasında, elhamdülillâh duası ile iman ve Kuran arasında, sadaka ile pazardaki alışveriş arasında ve bütün bu unsurlar ile sabır arasında sıkı bir bağ vardır.

Sonuçta hadisimiz Müslümanı, sabra dayalı bir  iman, ibadet, zikir, hayır ve ticaret hayatının sahibi olarak tanımlamakta ve bizlerden böylesi Müslümanlardan olmaya çalışmamızı istemektedir. Buna göre:

- Müminin hayatında sabrın yeri son derece önemlidir. Sabır müminin enerji ve ışık kaynağıdır.

- Sabır, zafer ve başarının temel şartıdır. Zira, “Allah’ın yardımı sabredenlerle beraberdir.”

- Sabır, katlanmak değil, göğüs germektir.

- Abdest, zikir, namaz, sadaka, Kuran-ı Kerim, bunların her biri müminin hayatında ayrı ayrı yer ve rol sahibi değerlerdir.

- Günlük hayat bir pazar sahnesidir. Her Müslümanın bu hayat pazarında “iyi bir Müslüman” olarak yerini alması gerekmektedir. (Riyazü's Salihin - İmam Nevevi Tercüme ve Şerh)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet