Şerrin Allah’a nisbet edilmesi hadiste ve ayette yokken, neden iman esaslarına girmiştir?

- Ali b. Ebi Talib'ten rivayet olunan (Müslim, 771; Ebu Davud, 760; Tirmizi 3420; Nesai 2, 130) kaynaklı hadisi şerifin sonunda Allah Rasülünün şöyle dediği rivayet edilmiştir.

"Artık ben, her türlü batıldan yüz çevirerek bütün varlığımla gökleri ve yeri yaratana yöneldim; ve ben O'ndan başkasına ilahlık yakıştıranlardan değilim! Benim salatım, ibadetlerim, hayatım ve ölümüm alemlerin Rabbi Allah'a aittir. O'nun ortağı yoktur. Ben Müslüman olmakla emrolundum. Allah'ım Melik sensin. Senden başka ilah yoktur. Sen Rabbimsin ben de senin kulunum. Nefsime Zulmettim ve kusurlu bir kul olduğumu itiraf ettim. Beni bağışla. Buyur emrine amadeyim. Hayır senin elindedir (Allah'a atfen) şer sana nisbet edilmez."

- ve Kur'an'da ki şer kelimesi ve türevlerinin hiç birinde Allah'a nisbet yok iken biz iman esaslarını sayarken nasıl olur "şerrin Allah'tan" olduğunu söyleyebiliyoruz. Bunu söyleyince de otomatik olarak "şerri yaratmak şer değil, onu kazanmak şerdir" diyerek zorlama bir açıklama yapıyoruz?

Değerli kardeşimiz,

- İlgili hadisi için bk. Müslim, el-Müsafirin, 771.

- İslam alimlerinin bildirdiğine göre, hayrın da şerrin de yaratıcısı Allah’tır.  Hadiste şerrin Allah’a nisbet edilmemesi edeptendir. Allah’a hamd-us ena edilirken, onu medh ederken, ona şerri nispet etmek uygun değildir. Nitekim her şeyin yaratıcısı Allah olduğu halde, ona  “Ey hınzırın yaratıcısı!” denilmesi caiz değildir.

- Allah’ın her şeyin yaratıcısı olduğuna ve bunun tevhit inancının bir gereği olduğuna vurgu yapan ve “şer sana nisbet edilmez” manasındaki hadisin ifadesinin tevil edilmesinin gereğine işaret eden alimler, bu tevil konusunda farklı yorumlar yapmışlardır. Bunları şeyle özetlemek mümkündür:

a) Bir şer / kötülük yaparak kimse sana yakın olmaz.

b) Şer, tek başına sana nispet edilmez. Örneğin: “Ey maymunların Rabbi, ey şerlerin / kötü şeylerin Rabbi” denilmez.

c) Şer, sana doğru yükselmez. Sana ancak güzel söz yükselir, salih amel de onu yükseltir.

d) Şer, sana nisbeten/senin hikmetine nisbeten şer değildir. Mahluklara nisbeten şerdir. (bk. Nevevi, Şerhu Müslim, 6/59, el-Aynî, Şerhu Süneni Ebi Davud, 3/368; Tuhfetu’l-Ahvezî, Şerhu Süneni’t-Tirmizi,9/267)

- Bununla beraber Allah’ın, hem hayrın hem de şerrin yaratıcısı olduğuna deliller pek çoktur. Bunlardan bazıları şunlardır:

1) “Halbuki sizi de yaptığınız şeyleri de yaratan Yüce Allah’tır.” (Saffat, 37/96) mealindeki ayette insanların fiillerini de Allah’ın yarattığı ifade edilmiştir. İnsan fiilleri hayır da olur, şer de olur.

İbn Teymiye ve Sad-ı Teftezani’nin de bildirdiği gibi, bu ayetin ifadesi, şerrin yaratılmasını insana veren Mutizele anlayışını reddetmektedir. (bk. İbn Hacer, Fethu’l-Bari, 13/531)

2) Beyhaki’nin de işaret ettiği gibi, 

a) “Sözünüzü ister içinizde gizleyin, ister açığa vurun, hepsi birdir. Zira Allah gönüllerin künhünü dahi bilir. O yarattığı mahlûkunu hiç bilmez olur mu?” (Mülk, 67/13-14) mealindeki ayetlerde Allah’ın insanların gizli veya açık bütün sözlerini bildiği ifade edilmiş ve her şeyi yaratanın herşeyi bildiğine vurgu yapılmıştır. Şer de Allah’ın ilminin dairesinde olduğuna göre, onu da yaratanın Allah olduğunu kabul etmek gerekir. 

Kaldı ki ayette “Sözünüzü ister içinizde gizleyin” mealindeki ayetin ifadesinde kast edilen şer cinsinden olan sözlerdir. Çünkü insanlar güzel sözlerini açığa vurmaktan çekinmezler, ancak kötü/şer olan sözlerini gizlerler. 

Demek ki ayette açıkça şerrin de Allah tarafından yaratıldığına işaret edilmiştir. (krş. İbn Hacer, a.y.)

b) “Hanginizin daha güzel iş ortaya koyacağını denemek için, ölümü ve hayatı yaratan O’dur.” (Mülk,67/2) mealindeki ayette hayat gibi ölümü da yaratanın Allah olduğuna vurgu yapılmıştır. Ölüm müminler için -netice itibariyle hayır olsa bile- kendisi bir şerdir. Şer olan ölümü de Allah yaratmıştır. (bk. İbn Hacer, a.y.)

c) “Gerçek şu ki: her şey O’nun mahlûkudur ve O her şeyi hakkıyla bilir.” (Enam, 6/101) mealindeki ayette Allah “her şeyi yarattığı ve her şeyi bildiğini” belirtmek suretiyle kendini övmüştür. 

O halde Allah’ın kendini  onlarla övdüğü bu konuların  hepsi gerçektir. Yani, Allah her şeyi bildiği gibi, her şeyi de yaratmıştır. (bk. İbn Hacer, a.y.)

3) “De ki: Sabahın Rabbine sığınırım, yarattığı şeylerin şerrinden.” (Felak, 114/1-2) mealindeki ayette şerlerin de Allah tarafından yaratıldığına işaret edilmiştir. 

Nitekim İslam alimleri buradaki şer kavramını genellikle “Cehennem, İblis/Şeytan ve ya dünya ve ahirette olacak her türlü şer olarak değerlendirmişler. (bk. Maverdi, Razî, Kurtubî, İbn Kesir,  ilgili ayetin tefsiri)

Bu üç yoruma göre de şerrin yaratıcısı da Allah’tır. Çünkü, İblis/şeytan -bir açıdan- şerdir. Cehennem -bir açıdan- şerdir. Diğer yorum zaten açıktır. Şeytanı da cehennemi de Allah yaratmıştır.

- Mutezile mensupları, Allah’ı tenzih etmek maksadıyla şerri yaratmayı ona vermemiş, fakat  diğer taraftan başka yaratıcıları kabul etmek suretiyle şirke girmişlerdir.

4) “Her can ölümü tadacaktır. Biz, sizi sınamak için gâh şerle, gâh hayırla imtihan ederiz. Sonunda Bizim huzurumuza getirileceksiniz.” (Enbiya, 21/35) mealindeki ayette şerri de Allah’ın yarattığına işaret edilmiştir.

İlave bilgi için tıklayınız:

- Hayır ve şerri , Allah'ın yaratması ne demektir?
- Şerri de Allah mı yaratıyor?

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet