Sadece kul hakkı diye bir şey var mı?

- Hakları 3 şekilde ayırabilir miyiz, bu taksim doğru mu:
1. Tek Allah hakkı.
2. Tek kul hakkı.
3. Hem Allah'ın hakkı hem de kul hakkı.
- Peki bu haklardan birini ihlal ettiğimde nasıl tövbe edebilirim?
 - Açıklayabilir misiniz? Ve (daha iyi açılması için) örneklendirebilir misiniz?.

Değerli kardeşimiz,

Esasen bu şekilde bir taksim yanlış değildir. Ancak muamelelerin her biri şeri hükümlere ve ilahi teklife dayandığı için ibadet ve itaat manası içermektedir. Nitekim Molla Fenari bu bağlamda Allah’ın teklifinin hükümlerine boyun eğmeyi gerektirdiğini belirtmektedir. Bu açıdan her fiil genel olarak ibadet ve boyun eğmedir.(1)

Buna göre, sırf kul hakkı ile ilgili olanlar da dahil olmak üzere her bir hüküm Allah hakkı ihtiva etmektedir. Bu nedenle bazı âlimler her bir hükmün içerdiği bu hakkı Allah’ın o fiille mükellef kılması ve o fiilin içerdiği kul hakkını sahibine eriştirmeyi emretmesi olarak açıklamaktadırlar.

Mesela, bir alışveriş işleminde Allah hakkı tarafların bu hükme uyması; malı / bedeli karşı tarafa vermesidir.(2)

Taraflar bu kapsamdaki sorumluluklarını yerine getirmediğinde özel hakla birlikte Allah hakkı da ihlal edilmiş olmaktadır. Bu yaklaşıma göre fertler arasında özel menfaatler gereği meydana gelen muamelelerin de umumi fayda / kamusal yarar yönü bulunmaktadır.

Allah’ın hakkını ihlal ettiğimizde, ondan pişman olmak, tövbe-istiğfar etmek ve samimi olarak bir daha öyle bir suça bulaşmamaya karar vermek gerekir. Ayrıca namaz ve oruç gibi bir farzı terk etmişse mutlaka kaza etmeliyiz.

Kulların hakkından ötürü tövbe etmek insan haklarını geri vermek veya helalleşmekle beraber, samimi bir tövbe ile karşılamak gerekir.

Hem Allah’ın hem kulların hakkın için iki cihetle karşılık vermek gerekir:

Allah’ın hakkı için pişmanlık tövbe ve istiğfar etmek, yapmadığı ibadetleri kaza etmek, gereken kefaretleri vermektir. Kulların hakkı için de haklarını geri vermek tövbe ve istiğfar etmek.

Demek ki, Allah’ın hakkı her konuda vardır. Zira işin gerçeği şudur ki, namaz kılmadığımız zaman Allah’ın hakkına girmiş oluruz. Şayet başkasının malını çalarsak hem Allah’ın hem kulun hakkına girmiş oluruz. Zira, hırsızlık etmekle, insanın hakkını ihlal ettiği gibi, “hırsızlık yapma” diye emreden Allah’ın emrini çiğnemekle de onun hakkını ihlal etmiş olur.

Kaynaklar:

1) bk. Fenari, Füsulu’l-bedayi, 1/272.
2) Detaylı bilgi için bk. Hasan Hacak, “İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi.” Yayınlanmamış Doktora Tezi (İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000), 57-59.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet