Hadisleri nasıl anlamalıyız, bunun adımları ne olmalı?

- Genel olarak hadisleri nasıl anlamalıyız? Bunun adımları ne olmalı?
- Bazen bazı hadisler işitiyor ve kendimizi çok tuhaf hissediyor ve anlamıyoruz. Belki bunun sebebi sadece bu hadisin tercümesini okumaktır ama bunlara nasıl tepki vermeliyiz?
- O halde, anlamak için süreç nasıl olmalıdır?

Değerli kardeşimiz,

Hadislerin doğru olarak anlaşılmasında, özellikle anlamakta zorluk çekilen, ilk bakışta tuhaf ve garip gelen rivayetleri anlama ve değerlendirme konusunda bilinmesi gereken bazı ilke ve esaslar bulunmaktadır.

Evvela şunu ifade etmek gerekir:

Eğer manası tuhaf olan rivayet sahih değil, âlimlerin ittifakıyla mevzu bir rivayet olarak kabul edilmişse, onunla ilgili herhangi bir değerlendirme yapmaya gerek yoktur.

Şayet söz konusu rivayet; sahih, hasen, zayıf ya da mevzu olduğu ihtilaflı rivayetlerden ise bunların doğru olarak anlaşılması için belli başlı esaslar şunlardır;

- Hadisleri İslâm’ın bütünlüğü içerisinde okumak, anlamak ve ona göre değerlendirmek.

- Hadisleri İslam’ın evrensel-küllî esasları ile birlikte anlamak.

- Hadisi farklı tarikleri ve rivayetleri ile birlikte değerlendirmek.

- Hadislerin vürud (söyleniş) sebeplerini tespit etmek.

- Hadislerdeki teşbih, istiare, mecaz, kinaye gibi edebî anlatım tarzlarını bilmek.

- Hadislerde kıssa ve temsilî anlatımları bilmek.

- Hadislerdeki sayı ve miktarları bilmek.

- Hadislerde araç-amaç ilişkisine dikkat etmek.[1]

- Hadislerdeki muhatabı ve muhatabın konumunu belirlemek.[2] Çünkü bir sözün tam anlaşılabilmesi için;

“Kim söylemiş?
Kime söylemiş?
Ne için söylemiş?
Ne makamda söylemiş?"

olan bir kaide-i esasiyeyi, nazar-ı itibara[3] almak gerekir.

Bütün bunları dikkate alarak hadislerin yorumlandığı eserler, şerh kitaplarıdır. Onlara bakmak suretiyle ilgili hadisin âlimler tarafından nasıl anlaşıldığı öğrenilebilir.

İnternet ortamında sorularlaislamiyet.com gibi sitelere de bakmak suretiyle ilgili rivayetler hakkında uzmanları tarafından verilmiş cevaplar, hadisin doğru olarak anlaşılmasında yardımcı olacaktır.

Bediüzzaman Said Nursi, hadisleri aklına sığıştırmayarak anlamakta zorlananlara ve onları inkâr edenlere yönelik on iki usul belirlemiş ve bunları misalleriyle birlikte açıklamıştır. Onuncusunu izah ettikten sonra da şu ifadelere yer vermiştir:

Şu On Asıl’ı nazara al; sonra sen hilâf-ı hakikat ve kat’î muhalif-i vaki gördüğün bir rivayeti bahane ederek ehadis-i şerifeye ve dolayısıyla Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın mertebe-i ismetine halel verecek itiraz parmağını uzatma. Zira, evvelâ o On Asıl’ın on dairesi seni inkârdan vazgeçirir. “Hakikî bir kusur varsa bize aittir” derler. “Hadise raci olamaz. Eğer hakikî değilse, senin suifehmine aittir.” derler.

Elhasıl, inkâr ve redde gitmek için, şu On Asıl’ı tekzip ve iptal etmek lazım gelir. Şimdi, insafın varsa, bu On Usulü kemâl-i dikkatle düşündükten sonra, o aklın hilaf-ı hakikat gördüğü bir hadisin inkârına kalkışma. “Ya bir tefsiri ya bir tevili ya bir tabiri vardır” de, ilişme.[4]

İlave bilgi için tıklayınız:

- Çelişkili gibi görünen hadisleri açıklar mısınız?

[1] Yavuz Köktaş, Günümüz Hadis Problemleri, s. 133.
[2] Bu konuda örnekleriyle birlikte geniş bilgi edinmek için bk. DİB, Hadislerle İslam, I/95-139
[3] Bediüzzaman Said Nursi, Sözler, RNK, s.814.
[4] Bediüzzaman Said Nursi, Sözler, RNK, s.369-380.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet