Namazda okunan besmele ile ilgili hadislerde çelişki mi var?

- Tirmizi, Salat 181 ve Nesâî, İftitah 22 de "Rasûlullah (s.a.v.) namaza başladığında Besmele okuyarak okumaya başlardı.” diye geçiyor ancak başka bir hadiste "Ben Rasûlullah (s.a.v.) ile Ebû Bekir, Ömer ve Osman’la birlikte namaz kıldım, hiçbirinin sesli olarak besmele okuduğunu işitmedim." (Tirmizi Salat 180) diyor.
- İlkinde okuduğunu söylediğine göre işitmiş olmalı ancak diğerinde işitmediği söyleniyor. Bu hadisler arasında çelişki var gibi gözüküyor. Peygamber Efendimizin namaza başlarken besmele çektiği ve çekmediğine dair rivayetler var, bunlar arasında çelişki var gibi gözüküyor açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

- Önce şunu belirtelim ki, bu konuda, Buhari, Müslim dahil pek çok hadis kaynağında (İbn Hacer, Fethu’l-Bari, 2/227-228) çelişki gibi görünen farklı bilgiler yer almıştır.

- Bu tür hadislerdeki farklı bilgiler, bazen ilgili rivayetlerden birinin zayıflığından kaynaklandığı gibi, bazen de hadiste yer alan ifade tarzından ötürü yapılan farklı yorumlardan kaynaklanır. Mesela:

“Hz. Peygamber Efendimiz (asm)'in ve üç raşit halifenin Fatiha’ya “el-Hamdu ile başladıklarına” dair ifadeden, "Besmeleyi hiç okumadıklarını" anlayanların yanında, “bunu açıktan okumadıkları, ama gizli okudukları” şeklinde anlayanlar da vardır.

Bu görüşü destekleyen rivayetlerden biri, İbn Huzeyme’ye aittir. Orada Hz. Enes’ten naklen “Besmele okuduklarını duymadık.” şeklindeki ifadeden sonra, “Çünkü onlar bunu sessiz okuyorlardı.” şeklinde bir bilgiye de yer verilmiştir. (bk. İbn Hacer, a.g.y; Tuhfetu’l-Ahvezi, 2/47-50)

Demek ki hadisler arasında bir çelişki yok, ravilerin yorum farkları var.

- Bediüzzaman Hazretlerinin şu ifadeleri de konumuza ışık tutabilir:

“S- Âlem-i İslâm'daki ihtilafı ta'dil edecek çare nedir?

C - Evvelâ; müttefekun aleyh olan makasıd-ı âliyeye nazar etmektir.

Çünkü Allah'ımız bir, Peygamberimiz bir, Kur'anımız bir, zaruriyat-ı diniyede umumumuz müttefik, zaruriyat-ı diniyeden başka olan teferruat veya tarz-ı telakki veya tarîk-i tefehhümdeki tefavüt bu ittihad u vahdeti sarsamaz, racih de gelemez. اَلْحُبُّ فِى اللّٰهِ düstur tutulsa, aşk-ı hakikat harekâtımızda hâkim olsa -ki, zaman dahi pek çok yardım ediyor- o ihtilafat sahih bir mecraya sevk edilebilir.” (bk. Sünuhat-Tuluat-İşarat, s. 92)

- Şunu da unutmayalım ki, namazlarda Fatiha’dan önce besmele okumanın vacip olup olmadığı, gizli veya açık okunup okunmadığı gibi konular dinin zaruriyatı değil, içtihadın girdiği füruat kısmıdır. Bu sebepledir ki, Ehl-i sünnetin kabul ettiği dört mezhepte dahi yüzlerce farklı içtihadi görüş vardır. Nitekim:

Hanefi mezhebi, birçok kaynakta yer alan ve Hz. Enes’ten nakledilen “Ben Rasûlullah (asm) ile Ebû Bekir, Ömer ve Osman’la birlikte namaz kıldım, hiçbirinin sesli olarak besmele okuduğunu işitmedim." rivayete dayanarak besmelenin Fatiha’dan bir ayet olmadığını benimsemiştir. (bk. V. Zuhayli, el-Fıkhu’l-İslami, 2/22)

Hanefi alimleri, Kütüb-i Sitte imamlarının ittifakla rivayet ettiği “Fatiha okunmadan namaz olmaz.” hadisini “mükemmel olmaz” manasına geldiğini söyleyerek, cemaat tarafından Fatiha'nın okunmamasını tercih etmişler. (bk. Vehbe Zuhayli, 2/23)

Buna mukabil, Şafii mezhebi,  Buhari, Müslim, İbn Huzeyme’nin sahihi gibi sahih kaynaklarda yer alan “Besmelenin Fatiha'dan bir ayet” (Subulu’s-Selam,1/173) olduğuna dair bilgiye dayanarak, Namazda Fatiha suresini besmele ile başlamanın lüzumuna hükmetmiştir. (bk. Zuhayli, a.g.y)

Keza Şafii alimleri, Buhari ve Müslim tarafından altı sahabiden nakledilen sahih bir bilgiyi esas alarak, besmelenin -cehri yerlerde- açıktan okunmasını benimsemişler. (bk. Nevevi, Mecmu, 3/302)

- Bediüzzaman Hazretlerinin şu ifadelerinde de bu gerçeğin altı çizilmiştir:

“Mezahibin ihtilafı ise: Sahib-i şeriatın gösterdiği nazarî düsturların tarz-ı tefehhümünden (yorum ve anlayış farkından) ileri gelmiştir. 'Zaruriyat-ı Diniye' denilen ve kabil-i tevil olmayan ve 'Muhkemat' denilen düsturları ise, hiçbir cihette kabil-i tebdil değildir ve medar-ı içtihad olamaz.” (bk. Mektubat, s. 435- 436)

İlave bilgi için tıklayınız:

- Mezhepler Dosyası - Birinci Bölüm.
- Mezhepler Dosyası - İkinci Bölüm.
- Birbiriyle çelişen hadisler var mı?
- Ayet ve hadisler arasında zıtlık / çelişki var mıdır?
- Bir hadiste kan aldırmanın abdesti bozacağı diğerinde ise ...

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet