Müteşeddid, mütesahil ve mütevassıt alimler kimlerdir?

- Müteşeddid, Mütesahil ve Mütevassıt ne demektir?
- Hadis ilminde bu özelliklere sahip alimler kimlerdir?

Değerli kardeşimiz,

Hadisleri aktaran kişiye ravi denilir. Bu ravilerin dini, ahlaki, ilmi ve hafızası gibi farklı yönlerinin anlatıldığı eserlere de Rical Kitapları denilir.

Bugün elimizde bulunan rical kitaplarında, kendi zamanlarında belli bir itibar görerek rivayetleri hadis kitaplarına geçmiş takriben 20.000 ravinin cerh ve ta’dil açısından durumu açıklanmış bulunmaktadır.

Cerh, bir ravinin adalet yönünden, yani dini ve ilmi açıdan eksik olduğunun, bu nedenle de rivayetlerinin kabul edilemeyeceğinin veya rivayetlerinin iyice araştırılması gerektiğinin belirlenmesidir.

Ta’dil ise, bir ravinin adalet ve zabt sıfatlarını taşıdığının, rivayetlerinin güvenilir olduğunun belirtilmesidir.

Bunların büyük çoğunluğu hicri ilk dört asırda yaşamış kişilerdir. O tarihten sonra yapılan tahliller, daha önceden yapılmışların üstüne yapılan çalışmalardan ibarettir.

Cerh ve ta’dil âlimleri mesleki tavır açısından müteşeddid, mutavassıt (mutedil-munsıf) ve mütesahil olarak değerlendirilmiştir. Ancak, bu konuda kesin ve net bir şey söylemek her zaman mümkün olmayabilir. Çünkü bir alim hakkında bazıları müteşeddid derken bazıları mütevassıt diyebilmekte veya aksi söz konusu olabilmektedir.

Bu nedenle, detaylı bilgiler ve değerledirmeler için Hadis İlminin ilgili eserlerine bakılması gerekir.

1. Müteşeddid

Müteşeddid olanlar, bir ravinin bir-iki kusurunu yakaladı mı hemen onu cerh eder. Bunların ta’dil ettiği ravinin sika olduğunda şüphe yoktur. Ama zayıftır dediklerinde, teenni ile hareket etmek, başka âlimlerin de görüşlerine başvurmak lazımdır.

Mesela, İbn-i Cevzi’nin kendi mevzular kitabına almış olduğu hadislerden 300’den ziyadesini İmam Suyuti tahlile tabi tutmuş ve bu hadislerin hiçbirisinin mevzu’ olmadığını ve içlerinde Sahih-i Müslim ve Ebu Davud’un sahih olan hadislerinin bulunduğunu ispatlamıştır.

Meşhur muhaddis Kavzini, İmam Begavi’nin Mesabih-üs Sünne kitabının 18 hadisi hakkında mevzuluk isnad etmesine mukabil, İbn Hacer bu hadisleri tek tek incelemiş ve bunlardan hiçbirinin mevzu olmayıp bilakis bazılarının sahih, bir kısmının hasen ve geri kalanlarının da hiç olmazsa zayıf hadisler olduğunu ispatlamıştır.

Yine Müstedrek’te yer alan hadisleri İmam Zehebi gibi dahi bir hadis imamı incelemiş, bu hadislerin %30’u Sahih-i Buhari ve Müslim’in şartlarına haiz sahih hadisler olduğunu, %40’nın da sair sahih hadisler cinsinden olduğunu ve bu kitapta ancak şaz olarak bir-iki hadis şüpheli bulunabileceği kanaatine varmıştır. İmam Zehebi’den sonra meşhur İbn-i Salah, Zeynüddin-i Iraki ve İbn Hacer gibi büyük hadis imamları da aynı bu kanaati paylamışlardır.

Alanında müteşeddid olarak bilinen hadisçilerden bazıları:

• İbnü’l-Cevzî
• Yahya b. Saîd el-Kattân
• Yahya b. Maîn,
• Cüzcanî,
• Ebu Hatim er- Razî,
• Nesaî
• İbn Hazm
• Nasiruddin el-Elbâni
• İbn Teymiye

2. Mutavassıt (Mutedil-Munsıf)

Mutavassıt âlimler ifrat ve tefrite kaçmadan orta yolu tutmuş olanlardır. Bu hususta bir kesinlik olmamakla veya farklı görüşler bulunmakla beraber, mutavassıt âlimler arasında şu muhaddisler sayılabilir:

• Darekutni
• Ibn Adiy
• Ahmed b. Hanbel
• Buharî
• İbn Hacer
• İmam Suyuti
• İbn Salah
• Zeyneddin Iraki
• Ebû Ğudde

3. Mütesahil

Tenkitlerinde gevşek davranan, hatası çok önemli ve fazla olmadıkça raviyi cerh etmeyen münekkitler ise mütesahil olarak vasıflandırılır.

Bu hususta da bir kesinlik olmamakla veya farklı görüşler olabilmekle beraber mütesahil muhaddisler arasında şunlar sayılabilir:

• Tirmizi Hakim
• Hakim en-Neysaburi
• İbn Hibban
• Beyhâkî
• İbn Mace
• Hatıb el-Bağdadi

Müteşeddid alimler ravileri bazen çok küçük şeylerle cerh ettiklerinden, bu alimlerin zayıf dedikleri hadislerde başka hadis alimlerinin yorumlarına bakılması gerekebilir.

Mütesahil alimler de bazen önemli kusurları bile görmeden ravileri ta'dil ettiklerinden, bu alimlerin de sahih dedikleri hadislerde yine başka hadis alimlerinin yorumlarına bakılması gerekebilir.

Bu konuda en uygun davrananlar mütevassıt alimlerdir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet