Kartacenni kimdir; hakkında bilgi verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Asıl ismi Ebü'l-Hasen Henîüddîn Hâzim b. Muhammed b. Hasen b. Muhammed el-Kartâcennî (ö. 684/1285)

Kartacenni, Endülüslü edip, münekkit, belagat nazariyatçısı ve şairdir.

608'de (1211-1212) Endülüs'ün Kartâcenne (Carthagene) şehrinde doğdu. Soyu Evs kabilesine dayandığından Evsî ve Ensârî nisbeleriyle de anılır. Babası Kartâcenne kadısı idi.

Kartâcennî babasından Arap dili ve edebiyatı, fıkıh ve hadis dersleri aldı. Mürsiye'ye (Murcia) giderek Tursûnî ve Arûzî gibi âlimlerin derslerine devam etti. Mâliki fıkhı, nahiv, hadis, ahbâr, ede­biyat ve şiir alanlarındaki bilgisini geliş­tirdi. Tahsilini tamamlamak için gittiği Gırnata (Granada) ve İşbiliye'de (Sevilla) çe­şitli âlimlerden icazet aldı.

Arap dili ve ha­dis âlimi Ebû Ali eş-Şelevbîn akli ilimlerdeki üstün yeteneğini farkederek onu felsefe, mantık, hitabet ve şiire yönlen­dirdi. İbn Rüşd, Fârâbî ve İbn Sina'nın Aristo'nun mantık, şiir, edebî tenkit ve hitabete dair eserleri üzerine yazdıkları şerh, tefsir ve telhislerini inceleyerek bu alanlarda derinleşti. 632'de (1234) babası vefat etti. Ertesi yıl Emeviler'in başşehri Kurtuba'nın (Cordoba) Kastilya-Leon Kralı III. Fernando tarafından işgalini takip eden siyasî çalkantılar üzerine kardeşi Ebû Ali ile birlikte Fas'a göç etti. Muvahhidler'in Merakeş emîri Abdülvâhid er-Reşîd'e sığınarak onun için methiyeler ka­leme aldı. Hükümdarın sarayında düzen­lenen ilmî ve edebî meclislere katıldı. Kendisi gibi Endülüs'ten Mağrib'e göç etmek zorunda kalan seçkin ve kültürlü kişilerle ilişkilerini sürdürdü.

Kartâcennî, Merakeş'te baş gösteren siyasî karışıklıklar yüzünden Bicâye'ye (Bougie), ardından Tunus'a gitti (639/ 1241). Burada Hafsî Emiri I. Ebû Zekeriyyâ Yahya'nın sarayına girdi ve onun için uzun bir kaside yazarak kendisine takdim etti(Dîvânü Hâzim, s. 64-67).

Ölümüne kadar Tunus'ta yaşayan Kartâcennî, 24 Ramazan 684'te (23 Kasım 1285) vefat etti.

Aristo'nun şiir, belagat, edebî tenkit ve hitabete dair görüşlerini İbn Sînâ ve Fârâbî'nin yorumlarından istifadeyle Arap edebiyatına yansıtan, bu konularda öz­gün görüşler ortaya koyan Kartâcennî bu alanlardaki düşüncelerini "Minhâcü'l-büleğa" adlı eserinde toplamıştır.

Kartacenni'nin şiirlerinde, kendisinin ve ailesinin mâruz kaldığı sürgün ve hicretlerin etkisiyle de­rin bir gurbet hissi, Endülüs'e tekrar dön­me özlemi yankılanır. Methiyelerinin gi­rizgâhında yer alan nesîblerinde ayrılık acılarını, müstakil gazellerinde ise ümit ve hayallerini dile getirmiştir. Methiyeleri tasvir, gazel ve söz sanatlarındaki ustalı­ğını kanıtlar. Söz sanatlarını yoğun olarak kullanması, fıkıh, hadis, felsefe, mantık ve astronomi gibi ilim dallarındaki biriki­mini şiirlerine yansıtması, eski Arap şiiri, Kur'an ve Arap emsalinden zengin ikti­bas ve tazminlere yer vermesi Kartâcennî'nin şiirlerinin belirgin özellikleridir.

Bazı önemli eserleri:

1. Minhâcü'l-büleğa ve sirâcü'l-üdebâ': Arap şiiri, belagat ve ede­bî tenkide dair Aristo'nun Poetika ve Rhetorica adlı eserlerinin etkisiyle yazıl­mış orijinal bir kitaptır. Eserin zamanı­mıza ulaşmayan birinci kısmında lafız, ikinci kısmında mâna, üçüncü kısmında nazım ve dördüncü kısmında üslûp me­seleleri incelenmiştir. Felsefî yorumlar ve mantıkî çözümlemelerle örülmüş olan ki­tabın dili felsefe ve mantık terimleri se­bebiyle zor anlaşılır niteliktedir. Şiirde is­tidlal türlerinin ele alındığı ikinci kısmın üçüncü alt başlığı Abdurrahman Bedevî tarafından İlâ Tâhâ Hüseyin fi 'idi mîlâdihi's-sebîn (Kahire 1962) adlı eserin içinde yayımlanmıştır. Kitabın birinci kısmı dışındaki bölümlerini Mu­hammed Habîb İbnü'l-Hoca neşretmiştir.

2. el-Maksûre(el-Maksûretü'l-elfiyye): Recez vezninde kaleme alınmış 1006 beyitlik hacmiyle maksûre türü kasidelerin en uzunu ve en iyisi kabul edilen eser, İbn Düreyd'in el-Maksûre'sine nazîre olarak nazmedilmiştir. Hafsî Hükümdarı I. Müstansır'ı kutlama ve övme amacıyla yazılan kaside Müslümanların Endülüs'te hezimet se­bepleri, şairin kendi hayatından önem­li kesitler, çok sayıda özel isim ile medih, mev'iza, hikemiyat, tasvir, gazel, fahr gi­bi çeşitli temaları içermekte olup edebi­yat, tarih ve coğrafya alanlarında önemli bir belge niteliğindedir. Eser Şerif el-Gırnâtî öğrencisi Ebü'l-Hasan et-Tîcânî, Ceiâleddin el-Mahallî ve Muhammed Emîn el-Muhibbî ta­rafından şerh edilmiştir.

3. el-Kasidetü'n-nahviyye: 219 beyitlik bu manzume şairin divanı için­de yayımlanmıştır.

4. Dîvân: Escurial Library'de kayıtlı iki nüshada mevcut şiirlerle birlikte, çeşitli kaynaklarda yer alan şiirlerinin derlenmesiyle meydana getirilmiştir.

(Geniş bilgi için bk. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Kartacenni Mad.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet