İbn Battal kimdir, eserleri ve hangi mezhepten olduğu hakkında bilgi verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

İbn. Battal diye anılan iki İslam alimi vardır. Bunlardan birisi İbn. Battal el-Batalyevsî (Maliki fakihi) diğeri ise İbn. Battal el-Bekrî el-Kurtubî'dir (Buhari şarihi).

İBN BATTAL el-BATALYEVSÎ

Ebû Eyyûb Süleyman b. Muhammed b. Battal el-Batalyevsî (ö. 402/1011-12) Mâliki fakihi.

Endülüs şehirlerinden Batalyevste (Badajoz) doğdu. Kurtuba'da(Cordoba) öğre­nim gördükten sonra İlbîre'ye (Elvira) yer­leşti. Güçlü bir şair olup şiirlerinde "Yâ ayn cûdî" hitabını çok kullandığı için Ayn Cûdî ve muhtemelen Câhiliye şairi Mütelemmis'e benzetilmesi sebebiyle de Mütelemmis lakaplarıyla tanındı. İbnü'l-Kettânî Kitâbü't-Teşbîhât adlı eserinde şiir­lerinden çeşitli örnekler vermiştir. İbn Ebû Zemenîn ile arkadaş olan İbn Battâl'ın talebeleri arasında İbn Abdülber En-Nemeri, İbnü'l-Hazzâ, İbnü'l-Hassâr ve Hakem b. Muhammed b. Ebû Rebi' el-Eyserî gibi âlimler vardır. İbn Bat­tal İlbîre'de vefat etti.

Kaynaklarda, İbn Battâl'ın, müftü ve kadılar için önemli bir müracaat kaynağı olduğu belirtilen el-Mukni' fi usûli'l-ahkâm ile Âdâbü's-savm, el-Mûkız Edebü'l-hümûm ed-Delîl ilâ ta'ati'l-celîl adlı eserlerinin bulunduğu kaydedilir. Makkarî, hadisçi İbn Battal el-Kurtubî'nin Şerhu'l-Câmii's-sahîh'ini yanlışlıkla İbn Bat­tal el-Batalyevsî'ye nisbet etmiştir.

İBN BATTAL el-KURTUBÎ

Ebu'l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battal el-Bekrî el-Kurtubî (ö. 449/1057) Buhârî şârihi.

Aslen Kurtubalı (Cordoba) olup İbnü'l-Leccâm (bazı kaynaklarda Lahhâm) diye de anılır. Ailesinin iç karışıklıklar yüzünden taşındığı Belensiye'de (Valencia) tah­silini tamamladıktan sonra Lûrka (Lorca) Kalesi'ne kadı tayin edildi ve bir müddet burada görev yaptı. Ebû Ömer et-Talemenkî, Ebû Ömer İbn Afif, Ebü'l-Mutarrif el-Kanâziî el-Kurtubî, Yûnus b. Abdul­lah b. Mugis el-Kurtubî, Kadı Mühelleb b. Ebû Sufre, Ebû Muhammed İbn Bennûş, Kâdılkudât Ebü'l-Velîd İbnü's-Saffâr ve İbnü'l-Faradî gibi âlimlerden ders aldı. Talebeleri arasında Ebû Dâvûd el-Mukrî ve Abdurrahman b. Beşerî gibi şahsiyet­ler bulunmaktadır. Muhaddis olması ya­nında Mâliki fıkhını da bilen İbn Battal itikadda Eş'arî mezhebini benimsemişti; zekâsı, güçlü hafızası ve güzel yazısıyla tanınırdı. 29 Safer 449'da (7 Mayıs 1057) Belensiye'de vefat etti. Vefat tarihi bazı kaynaklarda 444 (1052) olarak da zikre­dilmektedir.

İbn Battâl'in Şerhu'l-Câmii's-sahîh'i Sahîh-i Buhârî'nin ilk şerhlerinden olup, ay­nı eser için daha sonra yazılan şerhlerin vazgeçilmez kaynağı olmuştur. İbn Hacer Fethu'l-Bârî'de, Aynî 'Umdetü'l-Kâri'de bu eserden faydalanmış, Aynî onun metodunu kendi şerhine esas almıştır. Eserde önce şerhedilecek hadisin râvileri hakkında bilgi verilmiş, hadisin izahı yapıldıktan sonra Mâiikî fıkhı esas olmak üzere hadisten elde edilen fıkhî hüküm­ler kaydedilmiştir. Eserin I, III ve IV. cilt­leri Mektebetü'l-Ezher'de II. cildinin 776'da (1374) istinsah edilen bir nüshası Fas Karaviyyîn ve Princeton Üni­versitesi V. cildi Dublin'de Chester Beatty kütüphanelerindedir. Ayrıca Mağrib neshiyle tahminen VIII. (XIV.) yüzyılda yazılmış baş tarafı noksan I. cildi Medine'de el-Mektebetü'l-Mahmûdiyye'de ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde ilk iki cildi Manisa İl Halk Kü­tüphanesi'nde, dört ciltten oluşan bir nüshası Kahire'de Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'de bulunmaktadır.

Sezgin'in Merakeş İbn Yûsuf Kütüphanesi'nde olduğunu haber verdiği yazma ise, bu kütüphanenin yeni kataloğunda görülmemektedir. İbn Battâl'ın bunun dışında ez-Zühd ve'r-rekâ'ik ve el-İ'tisâm fi'l-hadîs adlı iki eserinden söz edilmekteyse de bunların günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemek­tedir.

(bk. TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1999, XIX/360-361)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet