İmam Azam, camiye gitmez miydi?

- İmam-i Azam hazretlerinin Emeviler döneminde camiye gitmediği (cuma dahil) gitmeyi de zalim iktidara destek olarak gördüğü söyleniyor, bu doğru mudur?

Değerli kardeşimiz,

Hayır, asla doğru değildir; yalan ve iftiradır.

Soruya birkaç açıdan şöyle cevap verilebilir: 

1. İmam Azam Ebu Hanife, Ehl-i Sünnet Âlimleri içinde yer alan büyük bir müçtehittir. Yani o Kur'an'ı ve hadisi (sünneti) en iyi bilen, Tabiin veya Tebei Tabiin müçtehitleri arasında yer alan büyük bir müçtehittir.

İmam Azam, Kur'an ve sünnet yolundadır. Fetvalarını buna göre verir ve Kur'an ve sünnete uygun yaşar. Sünneti bildiği için; Hz. Peygamber (asm) Efendimizin namazları cemaatle kıldığını, bu konuda yaptığı açıklamaları ve uygulamayı da bilir ve buna uyar, hayatı boyunca da uymuştur.

2. Yetiştirdiği binlerce talebesinden hiçbiri, onun camiye ve cumaya gitmediğinden söz etmez. Demek ki onun camiye gitmediğini söyleyenler, ona bu konuda iftira etmekte ve bu konuda yalan söylemektedirler. 

3. Ayrıca onun devrinde ve daha sonra yaşayan müçtehit âlimler de onun camiye cemaate gitmediğinden söz etmezler. Bunu Emevi hilafetine destek vermemek için yaptığından bahsetmezler.

3. Eğer İmam Azam cumaya ve camiye gitmeseydi, namazlarını cemaatle kılmasaydı, bunu kitaplarında açıklar ve fetvalarında da açıkça belirtirdi; bu fetva ve açıklamaları başta onun yazdığı kitaplarda yer alırdı. Ardından onun içtihatlarını esas alan Hanefi mezhebi kitaplarında müçtehit Hanefi âlimler tarafından dile getirilir ve tartışılırdı.

4. Eğer o camiye ve cumaya gitmeseydi; başta kendi devrinde yaşamış olan Ehl-i Sünnet âlimleri ve fetva yetkisi olan müçtehitler tarafından tenkit edilirdi. Çünkü bu durum Kur'an’a ve sünnete uymaz ve aykırıdır. Buna âlimler şiddetle karşı çıkar ve bu konuyu fetvalarında dile getirirlerdi.

5. Hanefi Mezhebi fıkıh ve ilmihal kitaplarına bakıldığı zaman; onun mezhebinde namazları cemaatle kılmanın vacip veya sünnet-i müekkede olduğu yer alır. O camiye ve cemaate gitmeseydi, kendi mezhebine ve içtihadına karşı çıkmış, kendisini, mezhebini ve kendi içtihadını yalanlamış olurdu. 

6. Ehl-i sünnet mezheplerinden hiçbir müçtehit âlim de bir iktidara karşı olmak için ve karşı olduğu yöneticilere destek olmasın diye camiyi ve cemaati terk etmemişlerdir. Tarihte bunun bir örneği yoktur.

6. İmamı Azam görüşlerini, içtihatlarını, fetvalarını, istinbat ve istihraçlarını, doğru bildiklerini açıklamaktan çekinmeyen, yeri gelince idarecilerin isteklerine karşı çıkan cesur biriydi.  Nitekim, Emevi ve Abbasi hilafeti zamanında yaşamış biri olarak, doğru görmediği hususları tenkitten çekinmemiş ve bu yolla idarecilere yol göstermek istemiştir.

7. Eğer o camiye ve cumaya gitmeseydi, bunu da açıkça söyler, ilan eder, neden camiye ve cumaya gitmediğini ilan etmekten çekinmezdi.

8. Onun camiye cumaya gitmediğini iddia etmek ve ona bu iftirayı atmak; ona ve ilmine büyük bir saygısızlıktır, Ehl-i sünnetin büyük bir imamını ve Ebu Hanife'yi bilmemek ve tanımamaktır. Onun kitaplarından, mezhebinden ve Hanefilikten haberdar olmamaktır, cahilliktir yahut kötü niyetliliktir, bir Ehl-i sünnet mezhebinin kurucusuna ve Ehl-i sünnete çamur atmaktır. Ehl-i bidadan sayılan Şiiliğin ve diğer ehl-i bida fırkaların değirmenine su taşımaktır.

9. İmam Azam Hazretleri camiye ve cumaya gitmeseydi, ilk elli iki yıl ömrünü geçirdiği, Emeviler döneminde hiç cuma kılmamış olacaktı. Çünkü cuma ancak cemaatle kılınan bir namazdır. Böyle bir durum olsaydı, elbette bu durum asla gizli kalmazdı, başta Kufeliler, talebeleri olmak üzere, o dönemde yaşayan halk ve diğer âlimler tarafında açıkça bilinirdi. Bu konuda ona uyanlar ve uyumayanlar olur, konu tartışılır, bu konu fetvalarda yer alır, bu hususta risaleler ve kitaplar yazılırdı. İmam-ı Azam'a Ehl-i sünnetin diğer müçtehitleri, fakihleri, müfessirleri, muhaddisleri ona büyük hücumlarda bulunurlardı.

10. Tarihte dört halife döneminde, halifeleri tenkit eden Ehl-i sünnet içinde hiç kimse tenkit ettiği yönetim ve halifeye destek olur diye camiyi, cumayı ve cemaati bırakmış değildir. Emevi ve Abbasi hilafetleri döneminde de Ehl-i sünnet âlimleri içinde bunu yapan yoktur. Cuma namazının nasıl ve kimler tarafından kılınacağı açıkça kitaplarda mevcuttur. Yönetimin bazı hatalarından dolayı cuma ve cemaat bırakılmaz. Cuma namazının şartları içinde de bu yoktur.

11. Emevi hilafeti ve Abbasi hilafetinin yönetimde bazı hataları olsa da - bu durum bütün devletlerde söz konusudur- bütün Ehl-i sünnet İslam devletleri ve hilafetleri günahtan masum olmayan insanlarla yönetildikleri için zaman zaman yönetimde hatalar da olmuştur.

İmam-ı Azam'ın camiye ve cemaate gitmediğini söyleyenler ve bu zihniyette olanlar, bu cihetle Ehl-i sünneti destekleyen Dört Halife dönemini, Emevi hilafetini ve Abbasileri de bütünüyle yalan yanlış ve kötü göstermek isterler. Mesela Şiiler, "Dört halife ve Emeviler olmasaydı, Ehl-i sünnet diye bir şey olmayacaktı" fikrindedirler. Çünkü hadisler bu iki dönemde toplanmış, kitaplaştırılmış ve sünnet bu iki devlet döneminde yok olmaktan kurtarılmıştır. Bu durum, Kur'an'a, onun anlaşılmasına, yaşanmasına ve İslam'a büyük bir hizmettir.

Özetle, İmam-i Azam Hazretlerinin Emeviler döneminde cuma namazı da dahil camiye gitmediği, gitmeyi de zâlim iktidara destek olarak gördüğü, iddiası doğru değildir, yalan ve iftiradan ibarettir. Bu tür söylentileri yalanlamadan nakletmek ve paylaşmak da aynı yalana ve iftiraya ortak olmak anlamına gelir.

Kaynaklar:

- Uzun Postalcı, Mustafa, "Ebu Hanife", DİA, X, İstanbul 1994, s. 131- 138;
- Muhammed Ebu Zehra, Mezhepler Tarihi, terc., Abdulkadir Şener, Hisar Yayınevi, İstanbul ty., s. 229- 237; 
- Küçükaşçı, M. Sabri,  "İmam", DİA, XXII, İstanbul 2000, s. 178- 181;
- Yavuz, Yunus Vehbi, "İktida", DİA, XXII, İstanbul, 2000, s. 54- 55;
- Karaman Hayrettin, "Cuma", DİA, VIII, İstanbul 1993, s. 85- 89.
- Emevi Hilafetinin Ehl-i Sünnete, ehl-i sünnet âlimlerine destekleri ve sünnet ve hadise hizmetleri için ayrıca bk. Sarıcık, Murat, Sorularla Hz. Muaviye, İsparta, Hilal Ofset, 2019,  s. 27, 29, 30- 36, 37- 39, 40- 59, 61- 69.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet