Hz. Adem’den önce yaratılanlarla ilgili rivayet sahih mi?

- Bir sitede Hz. Adem’den önce yaratılanlarla ilgili bir rivayet var. Bu rivayet hadis mi, hadis ise sahih mi?
- Bilgi şöyle:
Sağlam ve güvenilir ravilerden naklolunur ki; Adem aleyhisselamdan önce bu alemde yirmi sekiz ayrı taife yaratıldı. Birinin kanatları olup konuşmaları parmak çıtırtısı gibi bir ses idi. Biri de bedenleri aslana, başları kuşa benzeyen, kuyrukları ve bedenleri kıllı, sözleri kovan içerisindeki balarıları sesi gibi bir kavim idi. Birinin önlerindeki gibi arkalarında da birer yüzleri ve çok ayakları var idi. Birinin elleri ve ayakları birer tane olup insanın yarısına benzer, sözleri siyah su kuşlarının sesleri gibi idi. Birinin yüzleri insana, arkaları kaplumbağaya benzer, başlarında boynuzları olup sözleri kurt uluması gibi idi. Birinin beyaz kılları olup sığır gibi kuyrukları var idi. Adı geçen bu taifeler ürerlerdi. Birbirlerine karışmış hâlde yaşarlardı. Böylece bunlardan yüz yirmi türlü taife hasıl olup insandan güzel, iyi, kâmil ve düzgün bir ümmet, bir taife yaratılmamıştır. [Mir’ât-i Kâinât]

Değerli kardeşimiz,

Kitap ve sünnette Âdem aleyhisselamdan önce herhangi bir kavmin sakin olduğuna dair kesin bir bilgi yoktur. Bu konuda, sahabeden ve tabiundan bazı müfessirlerin sözlerinde bazı bilgiler vardır ve özetle iki görüş söz konusudur:

Birincisi: Yeryüzünde daha önce cinler vardı. Allah onları ateşten yaratmıştır. Müfessirlerin çoğu bu görüştedir. Taberi tefsirinde bunu, İbn Abbas’a nisbet etmektedir. Dahhak, Abdullah b. Abbas'ın şunları söylediğini rivayet etmiştir:

Yeryüzünde ilk yaşayan cinlerdi, onlar orada bozgunculuk çıkardılar, kan döktüler ve birbirlerini öldürdüler. Bunun üzerine Allah onlara, meleklerden meydana gelen bir ordusuyla birlikte İblisi gönderdi. İblis, beraberinde bulunanlarla birlikte cinlere karşı savaştı. Onları adalara ve dağların başlarına kaçmaya zorladı. Sonra Allah Teala Hz. Âdemi yarattı. Onu yeryüzünde cinlerin yerine getirdi.(1)

İkinci Görüş: Hz. Âdem’den önce yeryüzünde ne cin ne de başka herhangi bir yaratık mevcut değildi. Taberi, tefsirinde bunu sahabi Abdurrahman b. Zeyd’e nisbet eder ve onu şöyle dediğini aktarır:

“Allah, melaikeye ben yeryüzünde bir varlık yaratacağım ve onu halife yapacağım dedi. O gün meleklerden başka bir mahluk yoktu. Arzda da herhangi mahluk yaratılmamıştı.”(2)

Sorudaki Hz. Âdem’den önce farklı varlıkların olduğuna dair bilginin geçtiği "Mirat-i Kainât" adlı eser, Nişancızade Mehmed Efendinin yazdığı, yaratılıştan başlayarak Kanuni Sultan Süleyman’ın saltanatının son yıllarına kadar gelen umumi bir tarih kitabıdır.

Nişancızade yukarıdaki bilgiyi “Kitab-ı Müstazref’te sikat ruvattan menkul makbuldür”, yani güvenilir ravilerden nakledilmiş olduğu kaydıyla aktarmaktadır.(3)

Kitab-ı Müstazref ise, İbşîhî’nin (ö. 850/1446) ansiklopedik bir antoloji niteliğindeki eseri olan "el-Müstetraf fî külli fennin müstezraf " adındaki kitap olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü bu bilgi orada aynen geçmektedir. Kitabın “Tuhaf Varlıklar ve Sıfatları Hakkında Biraz Bilgi” dediği Otuz Altıncı Babında Mesudi’nin bazı alimlerden aktardığını söyleyerek, herhangi bir sened vermeksizin söz konusu rivayete yer vermektedir.(4)

Rivayetin izini sürdüğümüzde, Mesudi’nin "Ahbaru’z-zaman" adlı eserinde bu bilgiyi senedsiz olarak “Denilir ki / yukâlu” ifadesiyle verdiğini görmekteyiz.(5)

Neticede "Mirat-ı kainat" adlı eserin müellifinin sağlam ve güvenilir ravilerden aktarılmış olduğu ifadesini teyit etme imkanına sahip değiliz. Hatta Mesudi’nin “Denilir ki / yukâlu” ifadesini kullanması, bu bilginin sahih olmadığını göstermektedir.

Zaten rivayetin hadis olduğuna dair herhangi bir bilgi verilmemiştir.

Konu hakkında Diyanet İslam Ansiklopedisinde şu bilgiye yer verilmiştir:

“İslami kaynaklarda, Hz. Âdem’in yaratılmasından önce yeryüzünde insan veya ona benzer akıllı ve şuurlu bir varlık bulunup bulunmadığı konusu tartışılmıştır. Bu tartışmanın sebebi, Âdem’in yaratılışıyla ilgili ayetlerde geçen halife kelimesiyle, Bakara suresinde meleklere atfedilen, “Yeryüzünde orayı fesada verecek ve kan dökecek birini mi yaratacaksın?” anlamındaki ifadedir."

"Bir görüşe göre, Kur'an-ı Kerîm’de Âdem’e ve onun soyuna halife denildiğine bakılırsa, yeryüzünde Âdem’den önce başka bir insan türü yaşamış olmalıdır. Bunlar orayı fesada verdikleri ve kan döktükleri için helak edilmişlerdir. Bu sebeple Âdem ve soyu halife yani bu eski insanların halefi olmuş, onların yerine geçmiştir. Melekler Âdem’in neslinin fesat çıkaran ve kan döken varlıklar olacağını, bu eski insanlarla kıyaslayarak ileri sürüyorlardı."

"Bundan başka, Hz. Âdem’den önce yeryüzünde Hin ve Bin veya Tim ve Rim diye adlandırılan varlıklar bulunduğu, bunların cinlerden önce var olduğu, dünyada fesat çıkardıkları, kan döktükleri ve bu yüzden Allah’ın bunları helâk ettiği şeklinde rivayetler varsa da bunlar İsrailiyattan veya eski İran folklorundan geçmiş hikayeler olup İslâmî bir temele dayanmamaktadır. (bk. Reşîd Rızâ, I, 258) İbn Haldun bu tür rivayetleri asılsız bulmakta, Âdem ve soyu hakkında Kur'an’da bildirilenlerden başka güvenilir bilgiye sahip olmadığımızı belirtmektedir. (bk. el-İber, II, 4-5).”(6)

Kaynaklar: 

1) Taberi, Tefsir, 1/450.
2) Taberi, Tefsir, 1/466.
3) Nişancızâde, Mirat-ı Kâinât, 2/55.
4) İbşîhî, el-Müstetraf fî külli fennin müstezraf, s. 528.
5) Mesudî, Ahbaru’z-Zaman, I,32-33
6) Bolay, Süleyman Hayri, “Adem“ md. 1/358-363.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet