Ebubekir Razi deist mi?

- Ebubekir Raz, Doğal Nedenselliğe inanan bir Müslüman mı? Anlatır mısınız?

Değerli kardeşimiz,

Ebubekir Muhammed b. Zekeriyyâ er-Razi (ö. 313/925), hekim ve filozoftur.

Ebubekir Razi beş ezeli ilke içinde Bari sıfatı ile evvela Cenab-ı Allah’ı saymaktadır. Onun ezeliyet verdiği diğer ilkeleri ise nefs, madde, mekân ve zamandır. O Aristoteles çizgisinde mutlak yokluktan bir şeyin var olamayacağını düşünerek, nefs, madde, mekân ve zamanı kadim kabul etmiştir.

Bununla birlikte onun bu konu hakkındaki düşüncelerini içeren eserleri bize ulaşmamıştır. Onun adına bu düşüncelere sahip olduğu Fahrettin Razi, Cürcani, Nasır-ı Hüsrev gibi düşünürlerin eserlerinde aktarılmaktadır.

Ebu Hatim er-Razi, Ebubekir Razi’nin beş ezeli ilke olarak adlandırılan bu düşüncesini Dehriye grubuna cevap olarak hazırladığını iddia etmektedir. Buna göre onun düşüncesinde ilk ezelî ilke olan Bari’nin (c.c) bu dört ilke üzerinde akdemiyeti vardır.

Ebubekir Razi’nin hem Bari teala’yı hem de diğer ilkeleri önce, daha önce (kadim-akdem) temelinde ele alması ilk bakışta çelişkili bir durum doğurmuştur.

Esasen onun kendi akıl yürütmesi ile çözümlemek istediği mesele, yoktan var etme olduğu için bu dört ilkenin zat-ı Bari’ye istinaden mevcudiyetine kail olduğu anlaşılıyor.

O halde ilk ilke olan Bari Teala diğer dört ilkeye nispetle akdemdir. Diğer dört ilke ise aleme ve alemdeki var oluşlara nispetle kadim olmaktadır.

Oysa Dehriler yalnızca zamana ezeliyet vererek ondan ayrılırlar.

Sonuç olarak Ebubekir Razi, dört ilkeye yaratıcı kudretin yansıması olarak kadimlik verirken, yaratıcı kudreti ise bu dört ilkeye nispetle akdem kabul etmiştir.

Bu halde onun deist olduğu ya da Bari Teala’dan bağımsız sözde bir nedensellik düşüncesine sahip olduğu söylenemez.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet