Ebu Hanife Kur'an mahluk dediği için tövbeye davet edildiği ve zindanlarda öldüğü doğru mudur?

Değerli kardeşimiz,

Ebu Nuaym'ın "Duafa" eserinde Ebu Hanife'nin Kur'an'ın mahluk olduğunu söylediği ve tövbeye davet edildiği (bk. Ebu Nuaym, Duafa, 1/154) kaydedilse de Ebu Hanife'nin Kur'an'ın mahluk olup olmadığı hakkındaki nihayi görüşünün mahluk olmadığı belirtilmektedir.

Halku’l-Kur’ân konusunda Ebû Hanîfe’ye nisbet edilen görüşler farklı olup üç noktada toplanabilir.

a) Kur’an’ın sadece Allah kelâmı olduğuna inanmak gerekir, mahlûk olup olmadığı hususunu tartışmak câiz değildir. (Temîmî, et-Tabakātü’s-seniyye, I, 175-176)

b) Kur’an mahlûktur, zira Allah’ın dışındaki her şey yaratılmıştır. Nitekim yaratılmış bir şeye yemin etmek câiz olmadığından Kur’an’a yapılan yemin geçerli sayılmamıştır. (Hatîb, Târîhu Bagdâd, XIII, 383-384; Ali Sâmî en-Neşşâr, Neşǿetü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm, s. 238)

c) Kur’an Allah kelâmı olup mahlûk değildir, fakat Kur’an’ı telaffuz edişimiz ve onu yazışımız mahlûktur. (Ebû Hanîfe, el-Fıkhü’l-ekber, s. 58; Beyâzîzâde, Şârâtü’l-merâm min ibârâti’l-İmâm  s. 175-179)

Kur’an’ın mahlûk olduğu görüşünü ilk defa Ebû Hanîfe’nin ortaya attığını ileri süren ikinci rivayet ya onu kötülemek isteyenlerce uydurulmuştur veya eksiktir. Ebû Hanîfe belki de ilk defa Kur’an’ı telaffuz edişin mahlûk olduğunu söylemiş, fakat muhalifleri bunu “Kur’an mahlûktur” şeklinde eksik olarak nakletmişlerdir.

Eğer Ebû Hanîfe Kur’an’ın mahlûk olduğunu savunmuş olsaydı, bazı görüşlerini eleştiren Buhârî’nin bu hususta da onu eleştirmesi gerekirdi. Halbuki Buhârî, halku’l-Kur’ân konusuna ayırdığı "Halku Efâli’l-ibâd" adlı eserinde Ebû Hanîfe’ye böyle bir görüş nisbet etmemiş, Eş‘arî de "Makālât"ında Kur’an’ın mahlûk olduğunu kabul edenler arasında Ebû Hanîfe’yi zikretmemiştir.

Birinci rivayetin ise "Halku’l-Kur’ân" tartışmasına girmeyi uygun görmediği dönemdeki görüşünü yansıtmış olması muhtemeldir.

Üçüncü rivayet Ebû Hanîfe’nin nihaî görüşü olmalıdır. Nitekim bazı kaynaklar, Ebû Yûsuf’un hocasıyla altı ay "Halku’l-Kur’ân" konusunu tartıştığını ve sonunda onunla, “Kur’an Allah kelâmıdır, mahlûk değildir, mahlûk olduğunu söyleyen kâfirdir.” görüşünde karar kıldıklarını kaydetmektedir.(Hatîb, Târîhu Bagdâd, XIII, 383-384; Beyhakī, el-Esmâǿ ve’s-sıfât, s. 321-322)

Bu da Ebû Hanîfe’nin "Halku’l-Kur’ân" konusundaki görüşünün bazı değişiklikler geçirdiğini gösterir. (Yusuf Şevki Yavuz, DİA, Ebu Hanife Md. X/140)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet