Daha önce Yahya isminde gerçekten kimse yok muydu?

- Meryem suresi 7. ayette geçen "daha önce Yahya ismini biz kimseye vermedik" ifadesini açıklar mısınız?
- Daha önce Yahya isminde kimse yok mudur demek yoksa Allah tarafından doğrudan Yahya ismi verilmemiş midir demek?
- Yahudiler ve Hıristiyanlar, Yohanna isminin Yahya olduğunu ve daha önceden de bu ismin verildiğini söylerler. Bu konuyu açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

Hz. Yahya

Soruda geçen ayetin meali şöyledir:

“...Biz Yahya ismini daha önce kimseye vermedik!” (Meryem, 19/7)

Yahya ismi Kur’an’da beş kez zikredilmektedir.(1)

Yahya isminin daha önce hiç kullanılmadığından bahseden ayet, tefsirlerde birkaç şekilde açıklanmıştır.

En yaygın görüşe göre, ayette geçen semiyyâ ifadesi, "adaş" anlamına gelmektedir ve daha önce hiç kimse Yahya adını kullanmamıştır.

Bir diğer görüşe göre, semiyyâ ifadesi “benzer” ve “eş” anlamına gelmektedir ve burada Hz. Yahya’nın dindarlığı ve takvasının eşsizliği kastedilmektedir.(2)

Faḫruddīn er-Razi’ye göre Hz. Yahya’nın dindarlıkta benzerinin olmadığı iddiası, onun Adem, Nuḥ, İbrahim ve Musa gibi peygamberlerden üstün olduğu sonucuna götürür ki bu doğru değildir.(3)

Semiyyâ kelimesi Meryem suresi 65. ayette de zikredilmekte, fakat orada Allah’ın “bir benzerinin olmaması” şeklinde anlaşılmaktadır. Er-Razi, semiyyâ kelimesinin Allah’tan bahseden ayette “benzer” anlamında, Yahya’dan bahseden ayette ise “adaş” anlamında anlaşılmasının daha doğru olacağını ifade etmektedir.(4)

Nitekim İslam âlimlerinin kahir ekseriyeti semiyyâ kelimelerine bu şekilde anlamlar takdir etmişlerdir.

Yahya mı Yohanan mı?

Yahya isminin daha önce kimse tarafından kullanılmadığına dair ayet, Yahudi ve Hristiyan araştırmacıların dikkatini çekmiş ve eleştirilere konu olmuştur.

Yahudi ve Hristiyan araştırmacılar, ayetteki Yahya ismini Yohanan olarak anlamakta, sonra da Kuran’ın verdiği bilginin tarihi verilere aykırı olduğunu kendi kutsal kitaplarından delillendirmeye çalışmaktadırlar.(5)

Oysa Kuran’da Yohanan değil, açık bir şekilde Yahya ifadesi yer almaktadır. Yahya ve Yohanan kelimelerinin etimolojileri karşılaştırıldığında Yohanan’ın

Yahya’nın karşılığı olmadığı açıktır. Aslında Yahudi ve Hristiyan ilim adamları da Yahya’nın Yohanan’ın Arapçası olmadığını biliyor olmalıdırlar.

Fakat bu noktada ön yargılı tutumlarıyla Kur’an’ın -haşa- hata yaptığını iddia etmektedirler.

Öncelikle şunu ifade etmek gerekir ki İslam alimleri Yahya isminin

Arapça bir isim olmadığı kanaatindedirler.(6)

Bu ismin Aramice kökenli bir isim olduğu açıktır.(7)

Hem Arapça’da hem de Aramice’de aynı şekilde telaffuz edilen Yahya ismi, yaşamak, canlı olmak anlamındaki ḥy (חיא) kökünden gelirken Yohanan kelimesi lütuf, ihsan, şefkat, merhamet anlamındaki ḥnn (חנן) kökünden türemektedir.(8) Yohanan (יוחנן) kelimesinin başındaki yo (יו) ise Yahve (יהוה) isminin kısaltmasıdır ve dolayısıyla bu isim “Yahve’nin lütfu / ihsanı” ya da “Yahve ihsan buyurdu / lütfetti” anlamlarına gelmektedir.

Nitekim bu isim Tanaḫ’ta daha açık haliyle Yehoḥanan (יהוחנן) şeklinde de kullanılmaktadır.(9)

Hananya isminin sonundaki -ya eki de Yahve’nin kısaltması olup Yohanan ile aynı anlama gelmektedir.

Bu isim bazen de Yahve ile değil, Tanrı anlamına gelen El (אל) ismiyle birlikte Elhanan şeklinde kullanılmaktadır.

Demek ki, Yohanan kelimesi, Yahya isminin karşılığı değildir, Yohanan kelimesinin Hz. Yahya ile bir ilgisi olursa, onun ismi değil sıfatı olur.

Konuyu bütün yönleriyle inceleyen Yasin Meral, araştırmasının sonunda şu açıklamayı yapar:

Araştırmamız neticesinde Yahya ile Yohanan’ın aynı isimler olmadığı ve Yohanan ifadesinin muhtemelen Hz. Yahya’nın sıfatı / lakabı olduğu sonucuna varılmıştır. Yahudi kaynakları incelendiğinde Yahya isminin Hz. Yahya öncesinde kullanılmadığı ortaya çıkmaktadır.

Benzer şekilde günümüze ulaşan bazı mezar taşları bu ismin Hz. Yahya sonrasında ve İslam öncesinde Yahudi cemaatler arasında kullanıldığını göstermektedir.

Kanaatimizce Yahya’ya ısrarla Yuhanna/Yohanan diyen Hristiyan gelenek, bu isimle Yahya’yı yıkmak istediği Mabed aristokrasisine tekrar iliştirmektedir.

Yohanan ismi dönemin en yaygın kohen isimlerinden olduğu için Mabed’deki din bilginleri bir kohen çocuğu olan Hz. Yahya’ya bu isimle hitap etmeyi tercih etmiş olabilirler.

Kuran’ın çocuğu Yahya olarak isimlendirmesi ise onun Mabed’de kohenlik yaparak değil, halkın arasında peygamberlik yaparak dini ihya etmesine yönelik özel misyonuyla ilgilidir.

Allah tarafından çocuğun adının Yahya olacağı bildirilerek aile geleneğine dayalı kurumsal din anlayışı ortadan kaldırılmış, din adamları sınıfı ve Yahudi kohen geleneği lağvedilmiştir.

Allah Teala, Hz. Yahya’dan sonra soydan tevarüs eden üstünlük anlayışını kırma adına daha da büyük bir müdahalede bulunarak Hz. İsa’yı babasız dünyaya getirmiş ve soyla övünmeyi tamamen anlamsız kılmıştır.

Fakat bu iki peygamberden Hz. Yahya şehit edilmiş, Hz. İsa da çarmıha gerilmekten ancak Allah’ın yardımıyla kurtulabilmiştir.

Yahudiler soy üstünlüğü düşüncesinden vazgeçmeyip bilakis peygamberlere aşikar düşmanlık yapmaya devam edince, Allah Yahudilere, Hz. İsa’nın babasız doğumundan daha da büyük bir kırılma yaşatarak Yahudi olmayan birisini (Ümmi=Hz. Muḥammed) aleyhissalatü vesselamı peygamber göndererek bu ayrıcalığı ellerinden almıştır.(10)

Kaynaklar:

1) Al-i İmrān: 3/39; En ām, 6/85; Meryem, 19/7, 12; Enbiya, 21/90.
2) Muḳātil b. Suleymān, Tefsīru Muḳātil b. Suleymān, tah. Abdullāh Maḥmūd Şihāte (Beyrūt: Mu essesetu’tTārīḫi’l- Arabī, 2002), c.2, s.261; Muḥammed b. Cerīr eṭ-Ṭaberī, Cāmi u’l-Beyān an Te vīli Āyi’l-Ḳur ān, tah. Abdullah b. Abdulmuḥsin et-Turkī (Kahire: Dāru Hecr, 2001), c.15, ss.461-463.
3) Fahrudd n er-Rāzī, Mefātīḥu’l-Ġayb (Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981), c.21, s.187.
4) Er-Rāzī, Mefātīḥu’l-Ġayb, c. 21, s.187.
5) David Friederich Megerlein, Die Türkische Bibel oder der Koran (Frankfurt, 1772), s.412; Abraham Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? (Leipzig: Bloch Publishing Company, 1902), ss.25-26. Eserin İngilizce çevirisi için bkz. Abraham Geiger, Judaism and Islam, trans. F. M. Young (Madras: M.D.C.S.P.K. Press, 1898), s.19; İbranice Kur’an çevirileriyle ilgili detaylı bilgi için bkz. Yasin Meral, Yahudi Geleneğinde Kur’an ve İbranice Kur’an Çevirileri (İstanbul: Divan Kitap, 2016); Hayim Zvi Reckendorf, al-Kur’an o ha-Miḳra (Leipzig, 1857), s.174, dn.5. Yoḥanan ismi, Reckendorf’un örnekleriyle sınırlı değildir. Bu isim, Tanaḫ’ta yirmiden fazla yerde zikredilmektedir; Yosef Yoel Rivlin, al-Kur’an (Tel Aviv: Hotsaat Dvir, 1987), c.1, ss.311-312; Aharon ben Şemeş, ha-Kur’an (Tel Aviv: Karni Publishers, 1978), s.182; Uri Rubin, ha-Kur’an (Tel Aviv: Tel Aviv University Press, 2015), s.242; Arthur Jeffery, The Foreign Vocabulary of the Qur ān (Leiden & Boston: Brill, 2007), ss.290-291.
6) Şihābudd n Aḥmed el-Ḫafācī, Kitābu Şifā i’l-Ġalīl f -mā f Kelāmi’l- Arab mine’d-Daḫ l (Kahire: elMaṭba atu’l-Vehbiyye, 1865), s.244; Ebū’l-Beḳā Abdullāh b. el-Ḥuseyn el- Ukberī, et-Tibyān f İrābi’lḲur ān, tah. Al Muḥammed el-Becāvī (byy., 1976), s.257.
7) Tal Ilan, Lexicon of Jewish Names in Late Antiquity, part 4 (Tübingen: Morh Siebeck, 2011), s.369.
8) Marcus Jastrow, Dictionary of Targumim, Talmud and Midrashic Literature (Leipzig 1903), s.454, 481; Ernest Klein, A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English (Kudüs: Carta Jerusalem, 1987), ss.214, 224.
9) I. Tarihler, 26:3; II. Tarihler, 17:15; Ezra, 10;6; Nehemya, 6:8.
10) bk. Yasin Meral, “Biz Yahya ismini daha önce kimseye vermedik!”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58:1 (2017), ss. 213-223.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet