Cahil, akılsız ve şuursuz madde ve hücreler kendi başlarına gayeli işler ve harika organizasyonlar yapabilir mi?

Değerli kardeşimiz,

Programlı Ölüm Üreme Hücreleri Üretiminde de Kullanılır

Programlı hücre ölümü sperm üretiminde (Spermatogenez) düzenleyici bir mekanizmadır ve hayat boyu devam eder. Sperm üretiminde programlı hücre ölümü şu amaçlarla kullanılır:

 a) Sperm sayısını sertoli hücrelerinin destekleyebileceği sayıda sınırlamak,

b) Anormal düşük sperm sayısı durumunda seçici davranmak,

c) DNA yapısı bozuk spermlerin tamirini sağlamak, tamir edilemezse öldürülerek hatalı genetik bilginin embriyoya geçmesini engellemekte.   

Memeli yumurtalıklarındaki germ hücrelerinin (Yumurta hücresinin olgunlaşmadan önceki ilk hali) % 99’dan fazlasının ortadan kaldırılmasında da programlı hücre ölümü kullanılır. Böylece germ hücrelerinin % 1’inden çok daha azı mayoz geçirerek döllenme ve enbriyonal gelişim için uygun olgun yumurta hücresi olur. Beş aylık bir kız fötüsü ovaryumunda yaklaşık 7-8 milyon olgunlaşmamış yumurta (Primordiyal folikül içindeki oogonium) bulunurken, ergenlik yaşına kadar yaklaşık 400-500 bin civarına düşer. Ergenlik döneminden menapoza kadar ise ancak 400-500 tane yumurta atılabilir. İşte ovaryumlardaki yumurta sayısının bu denli azalması atresi, nekroz ve genelde programlı hücre ölümü ile olur. İnsanın var olabilmesi için sebepler noktasında sperm ve yumurta hücrelerine ihtiyaç vardır. Bu hücrelerin sağlıklı üretilebilmesi için ise programlı hücre ölümü mekanizması aktif olarak kullanılmaktadır. (Tiwari  ve ark.,Apoptosis, 2015, 20, 1019–1025.)

El ve Ayak Parmakları Programlı Ölüm ile Yapılır

Atomlar, elementler, moleküller, organeller, hücreler, dokular, organlar ve sistemler organize edilerek canlı yaratılır. Bu harika organizasyonda hayat ve ölüm iç içedir ve dengelidir. Mesela programlı hücre ölümü ile yapılan organizasyonlardan anne karnında el ve ayak parmaklarının yaratılmasını ele alalım: Programlı hücre ölümü ile el ve ayak parmakları arasındaki perdeler kaldırılarak parmaklar birbirlerinden ayrılır. Aynı zamanda yeni hücreler yaratılarak parmakların mevcut şeklini alması ve görev yapabilecek duruma gelmesi sağlanır.

Hiçbir organizasyon, organizatör olmadan olamaz. Hele de cahil, akılsız ve şuursuz madde ve hücreler kendi başlarına gayeli işler ve harika organizasyonlar yapamazlar. Ancak gözümüzün önünde kendimizde ve tüm canlılarda akılsız ve şuursuz maddenin önemli gayelerle bir araya geldikleri veya dağıldıklarını görüyor, müthiş organizasyonlar yaptıklarını müşahede ediyoruz. O halde bu harika işleri akılsız ve şuuruz madde değil, sonsuz ilim ve kudret sahibi Yaratıcı yapıyor. Aksi takdirde akılsıza akıl, şuursuza şuur, cahile ilim ve iradesi olmayana irade isnat etmek lazım gelecek. Böyle bir durum ise muhaldir, olamaz.

Bitki Gelişiminde de Programlı Hücre Ölümü Kullanılır

Hayvan embriyosu gibi, bitki embriyosunun yaratılmasında da programlı hücre ölümü kullanılır. Programlı hücre ölümü bitki organlarının normal gelişimleri için de lüzumlu bir mekanizmadır. İncecik bitki köklerinin sert toprak ve kaya içinde nasıl ilerlediğini hiç düşündünüz mü? Kök, bitkiyi toprağa bağlayan vejetatif bir organdır. Kök şapkası hücreleri, sert toprağın verebileceği mekanik zararlardan kök uçlarını korur. Programlı hücre ölümü kök şapkasının yaratılmasında da kullanılır.

Zarar gören veya yaşlanan kök şapkası hücreleri programlı hücre ölümü ile hızlı bir şekilde değiştirilir. Bitkilerde ksilem elemanlarından trake-trakeitler de programlı hücre ölümü ile yaratılır. Mezofil hücrelerin trake elemanlarına değişimi, bitkilere mahsus programlı vakuoler hücre ölümü ile yapılır. Hücre muhtevası hızlıca sindirilerek boru şeklinde hücrelere dönüştürülür. Bitkilerde havalandırma parankiması ve sklerenkima oluşumunda, trikom (tüy) gelişiminde, yaprak, çiçek ve meyvelerin olgunlaşıp dökülmesinde, üreme organlarının gelişiminde programlı hücre ölümü kullanılır. [Munne-Bosch, S., JournalofExperimentalBotany, 2016, 67 (20), 5885-5886.Vardar F. ve Ünal M.,ActaBiologicaHungarica, 2012, 63(1), 52-66.]

Bitki gelişimi sırasında görülen programlı hücre ölümü genetik olarak kontrol altındadır. Ancak yaprak ve diğer bitki organlarının yaşlanarak ölümünde görevli genetik kontrol mekanizmasında iklim vb. çevre kaynaklı faktörler de etkilidir. (Van Hautegem ve ark.,Trends in PlantScience, 2015, 20, 102-113.Van Durme M. ve Nowack M.K.,CurrentOpinion in PlantBiology, 2016, 29, 29-37.)

Bitki ve hayvanlardaki programlı hücre ölümü ortak morfolojik özelliklere sahiptir. Hayvanlarda olduğu gibi bitkilerde de programlı hücre ölümünün başlatılması, devamı ve sonuçlandırılması sırasında gerçekleşen moleküler olaylar ve transkripsiyon faktörleri henüz aydınlatılamamıştır. Bitki gelişimi ve stres faktörleri ile alakalı olan programlı hücre ölümlerinin aynı mı, yoksa farklı mekanizmalar tarafından mı kontrol edildiği de hala tam olarak anlaşılamamıştır. (Yanık ve ark., Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 2018, 1, 157-166.)

Netice olarak, bitki hayatının var olması ve devamı için programlı hücre ölüm mekanizması lüzumludur. Mesela, bitkilerin sonbahar mevsiminde programlı ölümle yapraklarını dökmesi ne kadar faydalı ve manidardır. Bitki programlı ölümle sonbaharda yaprak dökerken, aslında sonraki ilkbaharda misliyle doğuşa hazırlanmaktadır. Ayrıca Yaratıcı her bitkiyi muhteşem bir sanat eseri, her baharı da eşsiz bir tablo mahiyetinde yaratmıştır.

İnsanların sanattan sanatkârı görmeleri için de her ilkbaharda yaptığı muhteşem tabloları ve açtığı eşsiz sanat sergilerini sonbaharda programlı hücre ölümü ile toplayıp kaldırmaktadır. Yaratıcı’nın her yıl bunu yapmasındaki pek çok gayelerinden birisi de insanın ülfet etmemesi ve gaflete düşmemesidir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet