Allah bir şeyi yasaklamadan ceza verir mi?

1. Eğer vermezse, Enfal 67 - 69 ayetlerinde Allah neden "Allah tarafından önceden belirlenmiş bir hüküm olmasaydı, aldığınız fidyeden dolayı size mutlaka bir azap dokunurdu." buyuruyor. Bu ayet, Allah'ın yasaklamadığı bir hüküm hakkında eğer affetmeseydi ceza vereceği şeklinde anlaşılıyor. Bu durumda Allah bir şeyi yasaklamadan da ceza vereceği söylenebilir mi? Öyleyse bu durum adalete uygun olur mu?
2. İlaveten bir sorum daha var:
Fidye diye çevrilen kelime ayette yokmuş diyordu bir hoca, o zaman neden böyle bir çeviri var?
- Lütfen açıklayıcı bir şekilde sorduklarıma cevap verin, kafam çok karışık.

Değerli kardeşimiz,

Cevap 1:

Ayetin ifadesiyle temel hüküm şudur:

Allah, peygamber göndermediği hiçbir kimseye azap etmez. (bk. İsra, 17/15)

İlgili ayetlerin meali şöyledir:

“Hiçbir peygambere, düşmanın belini kırıp yeryüzünde hakimiyetini iyice perçinleyinceye ve dinini insanlar arasında yerleştirinceye kadar esirleri olması uygun değildir. Siz, dünyanın geçici menfaatini istiyorsunuz, halbuki Allah ahireti kazanmanızı diliyor. Allah, kudreti daima üstün gelen, her işi ve hükmü hikmetli ve sağlam olandır. Eğer affedileceğinize dair önceden Allah tarafından verilmiş bir hüküm olmasaydı, esirlere bedel olarak aldığınız fidyeden dolayı elbette size büyük bir azap dokunacaktı. Ama artık elde ettiğiniz ganimetlerden helâl ve temiz olarak yiyin ve Allah’a karşı gelmekten sakının. Hiç şüphesiz Allah, çok bağışlayıcıdır, engin merhamet sahibidir.” (Enfal, 8/67-69)

68. ayette yer alan “önceden Allah tarafından verilmiş bir hüküm”den maksat şu ihtimaller olabilir:

Ganimetlerin helal kılınacağına dair geçmiş hüküm. Çünkü ganimetler bizden öncekilere haram kılınmış idi. (bk. Tirmizî, Tefsir 8/7)

Fakat Bedir gününde, savaşa katılanlar ganimet toplamakta acele davrandılar. Bunun için ikaz edildiler. Sonra bu husustaki ilahî hüküm beyan olunarak ganimetlerden helal ve temiz olarak yemelerine müsaade edildi.

Bu hükümden maksat şunlar olabilir:

a) İçtihadında hata eden cezalandırılmaz. Buradaki ganimet meselesi bir içtihat hatasıdır.

b) Bazı hadis rivayetlerinde de geçtiği üzere, “Bedir ehli” azap görmeyecek. Bu konuda görünürde azabı hak edenler, "Bedir ehli" olduğundan, Allah indinde “Bedir ehli azap görmeyecek” hükmü burada tatbik edilmiştir.

c) “Biz, bir peygamber göndermedikçe (kimseye) azap edecek değiliz.” (İsra, 17/15) mealindeki ayette belirtildiği üzere, kendilerine açık hüküm bildirilmeyenler cezalandırılmayacak. Bedir gazvesine kadar, İslam’da ganimetlerin taksimi hakkında herhangi bir hüküm söz konusu değildi. İşte Allah katındaki bu hüküm gereğince bir ceza uygulanmamıştır.

d) Bedir savaşında “Müslümanların almış oldukları fidyenin kendilerine helal kılınacağına dair” Allah’ın ezeli ilminde var olan hükme göre, bu taksimata ceza verilmemiştir. Nitekim söz konusu ayette yer alan “Ama artık elde ettiğiniz ganimetlerden helal ve temiz olarak yiyin...” mealindeki ifade de bu ezeli ilimdeki hükmün vahyin içinde pratiğe de döküldüğünü göstermektedir. (krş. Maverdi, ilgili ayetlerin tefsiri)

Cevap 2:

Bilindiği üzere, Kuran’ın mucize unsurlarından en önemlilerinden biri îcaz / veciz ifadelerdir. Bu yönüyle bazı kelimeler açıkça zikredilirken, bazıları zımnî, tetabukî, iltizamî delaletler veya işaret yoluyla aynı noktaya bakar ve baktırır.

Ayette fidye” kelimesinin açıkça zikredilmediği doğrudur. Fakat Kuran’ın en öncelikli tefsiri sahih hadislerdir. Bu konuda da Hadis-i şeriflerde

“Hiçbir peygambere, düşmanın belini kırıp yeryüzünde hâkimiyetini iyice perçinleyinceye ve iînini insanlar arasında yerleştirinceye kadar esirleri olması uygun değildir.” (Enfal, 8/67)

mealindeki ayetin nüzul sebebine yer verilmiş ve oradaki “esirleri alması” ifadesi fidye olarak açıklanmıştır. (bk. Müslim, 58/1763)

Bütün tefsirler de -değişik rivayetler ışığında- bunu fidye olarak açıklanmıştır. İşte mealler de bu genel kanaate iştirak etmişlerdir.

Detaylar için ilgili ayetlerin tefsirlerine bakılabilir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet