Nisa suresi 3. ayette geçen çok evlenme, bir emir midir?

- Nisa suresi 3.ayet'te çok eşlilik konusunda emir ifade eden bir kelime var mı?
- Allah bu ayet'te çok eşlilik konusunda kullarına emir mi ediyor?
- Bu ayet ile ilgili İbni Abbas (r.a) ve İbni Cübeyr: "Allah çok evlenmeyi emrediyor, bunun en azıda teşviktir." ifadesini kullanmışlardır. Allah razı olsun.

Değerli kardeşimiz,

- Nisa suresinin 3. ayetinde evlilikle ilgili kullanılan kalıp bir “emir kipi”dir. Ancak usul kitaplarında ifade edildiği gibi, her emir kipi vücubu/farzı/gerekliliği ifade etmez. Çünkü:

a) Bu ayetin iniş/nüzul sebebi şudur: Hz. Aişe -özetle- anlatıyor: Bazı kimseler bakmakta oldukları yetim kız akrabalarının malına ve güzelliğine göz diktiği için, onlarla evlenmek istiyordu. Ancak onlarla evlenirken onlara verilmesi gereken mehirlerini vermek istemiyorlardı. Böylece kendilerine haksızlık etmiş oluyorlardı. Bu ayette bu haksızlığa son verilmiştir.

Dolayısıyla, “evlenin” emri, ille de “dört kadınla evlenin” şeklinde bir emir değil, “yetim olan yakın akraba kızlarının dışında”, akraba olmayan yabancı kadınlar da dahil -dörde kadar- evlenebileceklerine bir ruhsattır. (Taberi, ilgili ayetin tefsiri)

b) Bazı alimlerin yorumuna göre, ayette yer alan “dörde kadar hanım alma” ile ilgili Kur’an ifadesinin hedefinde, cahiliye döneminde ondan fazla -âdeta sınırsız olan- evliliğe bir sınır çizmek vardır.

Buna göre ayetin ifadesi şöyle anlaşılmalıdır:

“Eğer siz yakınınız olan yetim bir kızla evlendiğiniz takdirde, onun malında haksız tasarruf etmekten korkuyorsanız, onları bırakın başka yabancı kızlarla/kadınlarla evlenin. Ancak bu evlilik cahiliye döneminde olduğu gibi istediğiniz bir sayıda değil, şu anda sayısı belirlenmiş olan dörtten fazla olmasın. Şayet dört kadınla evlendiğiniz takdirde, adalet çizgisini takip etmemekten korkuyorsanız, bu taktirde yalnız bir evlilik yapın.” (Taberi, a.y)

Bu yoruma göre, evlenme emri, dört kadınla evlenmekten ziyade, “dörtten yukarı çıkmama”yı ön görmüştür.   

c) Buradaki “evlenin” emri, bir önceki konuyu aydınlatmaya yöneliktir. Ayetin ifadesi: “Eğer (yakın akrabanız olan) yetim kızlarla evlendiğiniz takdirde haksızlık edeceğinizden korkuyorsanız...” onlarla değil, başkasıyla evlenin manasına gelir. Görüldüğü gibi, bu “emir kipi” çok evlilikten ziyade, haksızlık yapılacağından korkulan yetimlerle evlenmemeyi ön gören bir ifadedir.

Bu durum şuna benzer:

Birisi bir arkadaşına: “Armudu değil, elmayı yiyin!” dediği zaman bu ifadeden “ille de armudu yemesi” istenmemesinden ziyade, “şayet ille de bir meyve yiyecekse, elmayı tercih etmesine” yönelik bir telkindir.

Şu halde, birden fazla evlilik İslâm'dan önce de vardı ve tam bir başıboşluk, anarşi içinde uygulanırdı. Çünkü o zamanlar evlilik yalnız beşeri arzuların tatmini için yapılırdı. İslâmın gelişiyle birden fazla evlilikteki adaletsizlik ve anarşi bertaraf edilerek adil bir esasa bağlanmıştır. Daha da önemlisi evliliğin gayesi, beşeri arzu ve isteklerin tatmini olmaktan çıkarılarak sağlam ve adil bir aile hayatı kurma ve topluma hizmet edecek nesiller yetiştirme haline getirilmiştir.

Bununla beraber, ayetin sonunda geçen “Eğer (o kadınlar arasında da) adaletli davranmayacağınızdan korkarsanız, o taktirde bir tane alın...” ifadesi, birden fazla evliliğin bir izin olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu ifade, adalet gibi hem Allah hakkını hem de kul hakkını ilgilendiren çok önemli bir hakkın tam olarak yerine getirilemeyeceği endişesi olduğunda, tek eşliliğin gerekli olacağını ve birden fazla evlenmenin de helal olmayacağını bildirmektedir.

İlave bilgi için tıklayınız:

- Eğer adaletli olamayacağınızdan endişe ederseniz bir tane alın ...
- Çok evlenmenin şartları nelerdir, insan sevgide adaleti sağlayabilir ...
- Çok evliliğin şartları nelerdir? Kur'an-ı Kerim'de erkeklerin dört ...

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet