Nedenler zinciri neden sonsuz olamaz?

- Nedensellik bir neden başka bir şeyinin sonucu olursa bu sonsuz neden zinciri oluşturmaz mı?
- Nedenin nedeni diye sonsuza kadar gidemiyorsa sonucun sonucu diye gidememesi lazım. Son neden ve sonuç olmadığı sürece ilk nedenden de olamaz gibi geliyor.
- Bu düşünceme red ile nedenler zincirinin niye neden sonsuza kadar gidemeyeceğini birkaç yöntemle açıklayabilir misiniz?
- İlk neden big bang olamaz mı ilk neden şart ise?
- Kısa olmasa sevinirim tatmin olmam için. Burada kurduğum mantıkta bir yanlış olması lazım ama fark edemiyorum ve doğru geliyor…

Değerli kardeşimiz,

Bu düşünce şekli İslam mantıkçılarının "muğalata" olarak adlandırdıkları şeydir.

"Her şeyin bir nedeni vardır." önermesi aklın zaruriyatlarındandır, yani temel akıl ilkelerinden biridir ve her durumda doğrudur. Geçerli tümel bir önerme olup; mevcut varlık şartları altında bu önermenin dışında kalan hiçbir şey yoktur.

Eğer sizin var olanları açıklama gibi bir kaygı ve amacınız varsa "şu var olanın" bir sebebini göstermeniz gerekir. Mesela, siz anne babanızın sonucusunuz, onlar kendi anne babalarının vs. bu varlık zinciri bir ilk anne baba ya da bunu kabul etmiyorsanız, bir şeyde yani bir varlıkta durması gerekir ki biz buna "ilk neden" ya da "müsebibü'l-esbab" diyoruz.

Bu İlk Nedende Durmasa Ne Olur?

Burada aklın önünde iki şık var, ya neden aramayı bırakır, varlık nasılsa var olmuş nedenden bana ne diyebilir ya da var olanın ilk nedenine gidebilir.

Burada da iki şık söz konusu ya ilk nedene Tanrı der ve varlığı öyle açıklar ya da ilk nedene madde ya da başka bir isim bulur (arke meselesi, su, ateş vs.) onu ilk neden olarak adlandırır.

Bunun dışındaki konuyla ilgili bütün sözler muğalatadan başka bir şey değildir.

İlk Neden, Madde ve İlk Patlama Olabilir mi?

Bütün sebepleri de neticeleri de yaratan ilk neden, madde ve ilk patlama olamaz. Zira bunlar da sonradan olandır, o hâlde sonradan olanın bir yapanı olmalı.

Şu halde bu ilk nedenin varlığı başka bir şeyin varlığına bağlı olmadan önsüz ve sonsuz, ezeli ve ebedi, varlığı hiçbir şeyin varlığına bağlı olmayan ve her şeyi var eden… bir zat olmalı. Bu özelliklere sahip olan zatın adına ne denirse densin, ilk nedendir.

Kuran diliyle bu ilk nedenin adı Allah’tır.

İlk Nedenin, Nedensiz Olduğuna Örnek Var mı?

Nedenler zincirinin sonsuzluğunun muhal olduğuna dair şu örnekler verilebilir:

On-on beş vagonlu bir tren düşününüz. Bu vagonlardan her birisini bir önceki vagon çeker. Ve nihayet iş lokomotife dayandığında artık "Lokomotifi kim çekiyor?" diye bir soru sorulamaz. Zira, çekip fakat çekilmeyen bir lokomotif olmazsa bu nizam bozulur ve hareket meydana gelmez.

Aynı şekilde, bir şekerin nasıl yapıldığını sorsak, bize cevaben, şeker fabrikasında yapıldığı söylenecektir. Şeker fabrikasındaki aletlerin nerede yapıldığını sorduğumuzda onların da tezgâhları gösterilecektir. Sonunda mesele bir zatın ilmine, iradesine ve kudretine dayanmazsa, tezgâhın da tezgâhı sorulacak ve teselsüle gidilecektir.

Diğer taraftan bir elma, tabiri caiz ise, elma fabrikası olan ağacında yapılmaktadır. Bu ağaç ise kâinat fabrikasında inşa edilmiştir. Eğer elma ağacının da kâinatın da yapılması sonsuz bir ilim ve kudret sahibine verilmezse, kâinat fabrikasına da bir fabrika, o fabrikaya da bir fabrika gerekecek ve çıkmaza girilecektir.

Bir asker emri onbaşıdan, çavuştan, o da yüzbaşıdan ve... başkumandan da padişahtan alır. "Ya padişah kimden emir alıyor?" şeklinde bir soru sorulamaz. Zira padişah da birinden emir alsa, o da asker derecesine iner ve emir aldığı zat padişah olur. Bu durumda birinci şahıs padişah değildir ki: "Padişah kimden emir alıyor?" diye bir soru sorulabilsin. Padişah denilince, emir veren, fakat emir almayan bir hükümdar akla gelir.

Bu örneklerden anlaşıldığı gibi, bu kâinatın yaratılışının; zatı, esması ve sıfatlarıyla ezelî ve ebedî olan Allah’ın ilim, irade ve kudretine dayanması aklen zaruridir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet