Mamer b. Raşid, Hemmam b. Munebbih’ten hadis alamaz mı?

- Hemmam b. Münebbih'in ölüm tarihi olarak 719 veya 720 de olduğunu söyleyenler var ve bununla Mamer b. Raşid'in hadis nakledemeyeceğini söylüyorlar?
-​ Hemmam b. Munebbih ne zaman vefat etmiştir?
- Eğer gerçek ölüm tarihi yukarıda yazdığım tarihlerde ise Mamer b. Raşid nasıl hadis almıştır?
- Buhari ve Müslim nasıl bunları kaynak gösterebilmiştir?

Değerli kardeşimiz,

İlk yazılı hadis metinlerinden eṣ-Ṣaḥîfetü’ṣ-ṣaḥîḥa adlı mecmuası ile tanınan tabiinden Hemmâm b. Münebbih’in vefat tarihi hakkında 719, 720 ve 750 gibi rakamlar verilmektedir. Bütün kaynakların güvenilir bir muhaddis olduğu hususunda birleştikleri Hemmam’ın rivayetleri Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’iyle Kütüb-i Sitte’de ve diğer hadis kitaplarında yer almıştır.[1]

Hemmam b. Münebbih’ten hadis rivayet edenlerden birisi de Mamer b. Raşid’dir. Mamer b. Raşid’in doğum tarihinin miladi olarak 714 ve 715 olduğu belirtilmektedir. Ahmed b. Hanbel’in aktardığına göre Mamer b. Râşid, Hemmam’ın yaşlılığına yetişmiş öyle ki Hemmâm’ın kaşları gözlerine inmiş durumdaydı. Bu zaman dilimi Abbasilerin idarede olduğu günlerdi. Rivayette bunun için eyyam-ı sudan (750 ve birkaç yıl öncesi) ifadesi kullanılmaktadır. Eyyam-ı sudan, Abbasilerin alameti olan siyah renge işaret anlamında kullanılmaktadır.

Bilindiği üzere ilk Abbasi halifesi Ebü’l-Abbas es-Seffah (750-754) kendisine biat edileceği zaman Kufe mescidine siyah elbise giyerek gelmiştir. Siyah, resmî renkti ve devlet adamları tarafından giyilmekteydi. Dolayısıyla Mamer b. Raşid ile Hemmam’ın karşılaşması hicri 132, miladi 750 yılları veya birkaç yıl öncesi gibi görülmektedir.

Buradan hareketle Hemmam’ın vefat tarihinin 132/750 olmasının daha isabetli olduğu anlaşılmaktadır.

Ayrıca Ahmed b. Hanbel’in verdiği bilgiye göre Hemmam, üç kardeşinden en sonra vefat edenidir. Kardeşlerinden ilk önce Vehb, peşinden Makil vefat etmiştir. Daha sonra da kendisi vefat etmiştir.[2]

Vehb’in vefat tarihinin en kuvvetli görüşe göre 732 yılıdır. Buna göre Hemmam’ın vefat tarihinin 750 olmasının daha makul olduğu anlaşılmaktadır.

Mamer b. Raşid’den 263 hadis tahric eden Buhari de et-Tarihu’l-Kebir adlı eserinde hocası Ali b. el-Medinî’den şunu aktarmıştır:

“Ben, Hemmam’la karşılaşıp ve ondan hadis yazan birisine Hemmam’ın ne zaman vefat ettiğini sordum, o da bana h.132 (750 m.) senesi olduğunu söylemiştir.”[3]

Hadis tahric edebilmesi için likayı yani hoca ile talebenin karşılaşmasını şart koşan Buharî’nin bu bilgiyi aktarması önemlidir. Demek ki Buhari’ye göre talebe Mamer, hocası Hemmam ile görüşmüş ve ondan hadis almıştır.

Müslim ise Mamer’den 300 civarında hadis rivayet etmiştir. Hadis tahric edebilmesi için lika yerine muasarayı yani aynı dönemde yaşamış olmalarını ve karşılaşıp görüşmediklerine dair bir açıklama bulunmamasını şart koşan Müslim ise bu şekildeki ravilerden hadis alabilmektedir.

Dolayısıyla Mamer b. Raşid, hem Buhari hem de Müslim’in hadis rivayet etme şartlarına uygun bir ravidir.

Yine kaynaklarımızın aktardığına göre Hemmam hadislerini bir süre Mamer’e okumuş, Hemmam yorulunca bir kısmını da Mamer ona okumuştur. Yani ondan aldığı rivayetlerden bir kısmını sema yoluyla bir kısmı da arz metoduyla almıştır.[4]

Neticede Mamer b. Raşid’in Hemmam b. Münebbih’le görüştüğü ve ondan hadis aldığı net olarak anlaşılmaktadır.

Dipnotlar:

[1] Geniş bilgi için bk. Sandıkçı, Kemal, “Hemmâm b. Münebbih”, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII,189.
[2] el-Bâcî, Süleymân b. Halef, et-Taʿdîl ve’t-tecrîḥ li-men ḫarrece lehü’l-Buḫârî fi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ, III, 1178.
[3] Buhârî, et-Tarihu’l-kebir, VIII, 236.
[4] İbn Hacer, Tehzibu’t-Tehzîb, VI,44.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet