Kur'an-ı Kerim okumaya başlarken şeytandan Allah'a sığınma (istiâze) nasıl yapılmalıdır?

"EÛZÜ BİLLAHİS-SEMÎİL ALÎM-İ MİNEŞŞEYTÂNİRRACÎM" ile "EÛZU BİLLAHİ MİNEŞ-ŞEYTÂNİRRACÎM" arasındaki anlam farkı nedir? Kur'an-ı Kerim okumadan önceki "SIĞINIŞ" belli iken, neden Haşr suresinin son ayetlerini okumadan önce farklı bir "SIĞINIŞ" okunuyor?..

Cevap

Değerli kardeşimiz,

İstizâde, sözlükte, "sığınmak, korunmak" anlamına gelir. Dînî bir terim olarak ise, "kötülüklerden Allah’a sığınıp O’ndan yardım isteme" anlamında kullanılmaktadır.(1)

Bir mü’min Allah’a sığınmak istediğinde “eûzü, maazallah” (Allah’a sığınırım), “neuzü billah” (Allah’a sığınırız) der. Besmele, "Rahman ve rahim olan Allah’ın adıyla” anlamına gelen “Bismillahirrahmanirrahim" cümlesinin adıdır. “Eûzü besmele” ise “kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığınırım” anlamındaki “eûzü billahi mineşşeytâni’r-racim” cümlesiyle besmelenin ortak adıdır.

Kur’an-ı Kerim’de, Hz. Peygamber (asm)’e başta şeytanların vesveseleriyle kalpleri kin ve buğuz dolu olanların ve hiçbir delile dayanmadan Allah’ın ayetleri hakkında tartışanların kötü niyet ve davranışları olmak üzere, çeşitli şerlerden istiâzede bulunması (Allah’a sığınması) emredilmiştir.(2) Hz. Peygamber (asm) de bütün kötü sıfatlardan, şeytanın vesvesesinden, fayda vermeyen işlerden, dünya ve ahirette insana eziyet veren şeylerden Allah’a sığınmış, bu amaçla daha çok İhlas, Felak ve Nâs sûrelerini okumuş, bunu sahabe-i kiram’a da tavsiye etmiştir.(3)

Ayrıca Hz. Nûh (as) bilmediği şeyi istemekten,(4) Yusuf (a.s.) kendisine şehvetle yaklaşan kadından ve kardeşleriyle arasında cereyan eden olaylarda hataya düşmekten,(5) Musa (a.s.) kavmine karşı alaycı bir tavır sergilemekten(6) ve ahirete inanmayan kibirlilerle(7) onların düşmanlıklarından(8) Allah’a sığınmışlar ve O’nun yardımını istemişlerdir. Yine Kur’anda İmrân’ın eşinin(9) ve kızı Hz. Meryem’in(10) Allah’a sığındıklarından bahsedilmektedir. Cin Sûresi’nin 6. âyetinde ise bazı kişilerin bir kısım cinlere sığındıkları haber verilmekte ve böyle bir davranışın yanlışlığı anlatılmaktadır.

Nahl Sûresi’nin 98. âyetinde yer alan; "Kur’an okuyacağın zaman, kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığın." emrinden, âlimlerin bir kısmı vücub hükmünü çıkarmışlarsa da âlimlerin çoğunluğu bunun müstehab olduğu ve Kur’an okumaya başlamadan önce istiâzede bulunulmasının daha uygun olacağı görüşünü benimsemişlerdir. Ayrıca Kur’an okurken meydana gelebilecek hatalardan Allah’a sığınma arzusu da bunu gerektirir.

Namazda istiâze Hanefî ve Hanbelî mezheplerine göre birinci rek’atta, Şafiîlere göre her rek’atta sünnettir. Malikîlere göre ise nafile namazlarda gizli okunmak kaydıyla sünnet, farz namazlarda ise mekruhtur. Cemaatle kılınan namazlarda imama uyan kimse istiâzede bulunmaz. Çünkü istiâze namaz için değil, Kur’an okumak için gereklidir. Ebu Hanife ve Ahmed b. Hanbel’e göre istiâze namazda sessiz okunur. Şafiî’ye göre ise âşikâre (açıktan) okunan namazlarda istiâze sesli okunabileceği gibi sessiz de okunabilir.

Namaz dışında Kur’an okurken dinleyicinin bulunması halinde istiâzenin aşikare yapılması gerekir. Çünkü kıraatin sesli olacağının ilanı için buna ihtiyaç vardır.(11)

İstiâze, "eûzü billahi mine’ş-şeytâni’r-racim" şeklinde olabileceği gibi,(12) "eûzü billahi’s-semîi’l-alimi mine’ş-şeytâni’r-racim" cümlesiyle kıraate başlamak da caizdir. Zira Hz. Peygamber (asm)’den sabah vakitlerinde Haşr Sûresi’nin son üç ayetini "eûzü billâhi’s-semîi’l-alîmi mine’ş-şeytâni’r-racim" cümlesi ile başlayarak okumanın fazileti hakkında hadisler rivayet olunmuştur.(13) Bu rivayetlerin etkisiyle olsa gerek ki, bazı İslâm ülkelerinde özellikle sabah namazının ardından okunan Haşr Sûresi’nin son üç ayetine söz konusu istiâze ile başlamak gelenek haline gelmiştir.

İslâm öncesi Araplar bir işe başlarken bazan Lât ve Uzza gibi putların adını anarak, bazan da "bismikellâhümme" diyerek "Allah’ın adıyla" başlarlardı. Bu âdet İslâm’ın ilk yıllarında da sürmüşse de, Neml Sûresi’ndeki besmele ayeti(14) nazil olduktan sonra besmele son şeklini almış; Hz. Peygamber (asm) hayatı boyunca hep bu ibareyi kullanmış,(15)

"Besmele ile başlamayan her iş bereketsiz ve güdüktür."(16)

buyurarak, gerek dünya gerek ahiretle ilgili olsun her önemli ve meşru işe besmele ile başlanılmasını tavsiye etmiştir. Bir Müslüman herhangi bir işe başlamadan önce besmele çekmekle "Nefsim veya başka bir varlık adına değil de Allah’ın adına, O’nun hoşnutluğunu kazanmak için, O’nun izni ve yardımı ile başlıyorum" demek ister, O’nun Rahman ve Rahim isimlerinin tecelli etmesini bekler. Böylece hem dünya hem de ahiret mutluluğunu dilediğini, başladığı işi başarıyla yerine getirebilmesi için gerekli olan güç ve kudretin Allah tarafından ihsan edilmesini temenni ettiğini ve kendisinin devamlı olarak O’nun yardımına muhtaç olduğunu bildirmiş, O yüce yaratıcının yardımını celbetmiş olur.

Böylece İslâm’ın bir sembolü, her iyiliğin anahtarı ve Allah’ın kullarına bir ihsanı olan besmele ile uluhiyyet ve ubudiyyet arasında sevgiye dayalı bir bağ ve manevî bir köprü oluşmaktadır.

Dipnotlar:

1. Fîruzabâdî, el-Kâmûsü’l-muhît, "avz" md.
2. A’râf, 7/200; Nahl, 16/98; Mü’minûn, 23/56, 97-98; Fussılet, 41/36; Felak, 113/1-5; Nâs,114/1-6.
3. Hadisler için bk. Wensinck, el-Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfâzı’l-Hadisi’n-Nebevî, “avz” md.
4. Hûd, 11/47.
5. Yusuf, 12/23,79.
6. Bakara, 2/67.
7. Mü’min, 40/27.
8. Duhan, 44/20.
9. Âl-i İmrân, 3/36.
10. Meryem, 19/18.
11. İbnü’l-Arabî, Ebu Bekir, Ahkâmu’l-Kur’an, Beyrut, 1988, III/157-159; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, Beyrut, 1995, I, 217; Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, Beyrut, 1994, II/200-202; Zuhayli, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuh, Dimeşk, 1989, I, 692; II/84.
12. Buhârî, Bed’ül-Halk,11, Edeb, 76; Müslim, Birr, 109-110; Müsned, VI, 394.
13. Ebû Dâvûd, Salât, 123; Tirmizî, Mevâkît, 65, Sevabü’l-Kur’an, 22; Müsned, III, 50; V, 26.
14. Neml, 27/30.
15. Kurtubi, el-Cami’ li-Ahkâmi’l-Kur’an, Kahire,1966-67, I, 92.
16. Aclunî, Keşfü’l-Hafa, Beyrut, 1988, II/119.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet