Kafkasya ne zaman Müslüman oldu?

- Kafkasya'nın İslamlaşma vetiresi hakkında malûmat verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

İslâm’ın zuhurundan önce Kafkasya Bizanslılar, Sâsânîler ve Hazarlar arasında iktisadî ve siyasî rekabet alanı haline gelmişti. Bölgenin Asya ile Avrupa arasındaki ticaret yollarının kesiştiği noktada bulunması ve buradaki siyasî teşekküllerin zayıflığı rekabeti etkilemiştir.

Zerdüştî Sasaniler’in I. Hüsrev döneminde Gürcü Krallığı’nı yıkmalarına rağmen VI. yüzyılda Hıristiyanlık Kafkasya’da yayılmaya devam etmiştir.

Müslümanlar, Hz. Ömer zamanında Kafkasya’ya yönelik fetih harekâtını başarıyla sürdürdüler ve Süraka b. Amr 22 (643) yılında Derbend (Bâbülebvâb) Kralı Şehr-Berâz ile barış yaptı. Daha sonra Habîb b. Mesleme, Hz. Osman devrinde Duvîn (Dvin) ve Tiflis şehirlerini fethedip Gürcülerle bir antlaşma imzaladı. (25/645-46)

Habîb’in görevlendirdiği Abdurrahman b. Cez es-Sülemî’nin gayretleriyle Tiflis’te birçok kişi Müslüman oldu.

Süraka’nın ölümünün ardından başkumandanlığa getirilerek Kuzey Kafkasya’nın fethiyle görevlendirilen Abdurrahman b. Rebîa el-Bâhilî’nin bölgeye hâkim bulunan Hazarlar’la yaptığı bir çarpışmada şehid düşmesi üzerine kardeşi Selmân b. Rebîa fetih harekâtına devam etti ve muhtemelen 32’de (652-53) Derbend’i ele geçirdi.

İslâmiyet’in Kafkasya’nın özellikle doğu kısmında ve Dağıstan’da yayılmasını Emevî Halifesi Hişâm b. Abdülmelik’in kardeşi Mesleme b. Abdülmelik ile Mervân b. Muhammed gerçekleştirdi.

Müslümanlar, Büyük Kafkas sıradağlarının kuzeyindeki halkları ve kabileleri itaatleri altına almakta çeşitli zorluklarla karşılaştılar. 180 (796) yılında Hazarlar Derbend’i zaptederek İslâm hâkimiyetine son verdiler.

Kafkasya’da egemenlik için Abbâsîler’le Hazarlar ve onların vasalları arasında gelişen mücadeleler IX. yüzyılın ikinci yarısında Müslüman Arapların zaferiyle sona erdi.

Öte yandan Tiflis’te bir İslâm emirliği kuran (833-852) İshak b. İsmâil, Abbâsî Halifesi Mütevekkil-Alellah’ın gönderdiği Türk asıllı kumandan Boğa el-Kebîr tarafından öldürüldü ve Tiflis’teki emirliğe son verildi. 869’da Hâşimî hânedanı Derbend’e hâkim oldu; daha sonra Sâcoğulları şehri ele geçirdi. Ancak Yûsuf b. Ebü’s-Sâc’ın ölümünün (927) ardından Haşimîler bölgeye yeniden hâkim oldular.

Kafkasya’nın Müslümanların hâkimiyetine girmesinden sonra bağımsızlıklarını kaybeden Hristiyan prenslikleri Bizans’ın da desteğiyle yer yer ayaklandılar. Halife Mütevekkil-Alellah’ın emriyle Boğa el-Kebîr bunları yenerek yeniden sükûneti sağladı.

Ancak IX. yüzyılın sonlarına doğru Abbasîlerin bölgedeki hâkimiyeti zayıflamaya başladı ve çeşitli şehirlerde küçük mahallî devletler kuruldu; bu arada etnik yapıda da esaslı değişiklikler oldu.

Güney Kafkasya Selçuklular tarafından fethedilirken kuzeydeki stepler Kıpçak Türklerinin eline geçti. Gürcü Kralı II. David, Kıpçakların yardımıyla Selçuklu akınlarını önlemeye çalıştıysa da başarılı olamadı.

Selçuklular ve özellikle İldenizliler döneminde Güney Kafkasya’nın sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarında önemli gelişmeler kaydedildi. O yıllarda Kafkasya’ya yerleşmiş olan Oğuz ve Kıpçak aşiretleri bugünkü Azerbaycan Türklerinin atalarıdır. (bk. DİA Kafkasya md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet