Hadis ilminde yazılmış olan, rical kitapları ve yazarları hakkında bilgi verir misiniz?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

Kelime olarak “er kişi” manasına gelen “racul”ün çoğulu olan rical, Hadis Usulü ilminde "hadisleri rivayet eden raviler" hakkında kullanılan umumî bir tabirdir.

"Ricâlu'l-hadis" de denilen rical, hadis rivayetiyle meşgul olanlardır. "Şu hadisin ricali sikadır." denildiğinde, daha hususî manada kullanılmış ve o hadisin senedini teşkil eden raviler kasdedilmiştir.

İlel ve Rîcâl Konusunda Te'lîf Edilmiş En Meşhur Eserler:

Rivayet açısından rical iki kısımdır:

Birinci kısım, ta'dile muhtaç olmayan, sadece rivayetini beyan için zikredilen ricâl’dir. Onlar sahabedir. İkinci kısım, rivayetini beyan için zikredilen ve ta'dil'e muhtaç olanlardır ki, onlar sahabî olmayan ricâl’dir. Her iki kısım için de kitaplar te'lif edilmiştir:

Birinci Kısım Sahabe Hakkında Te'lif Edilen Kitaplar:

1. İmam Ebû Muhammed Abdullah b. İsâ el-Mervezî'nin “Kitab-ul-Ma'rife” si (öl: 293),

2. el-İmam Muhammed b. Hibbân Ebu Hatim el-Büstî'nin “Kitab-us-Sahâbe” si (öl: 354),

3. Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Mende'nin “Ma'rifet-üs-Sahabe”si (öl: 395),

4. Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah el-İsfehanî'nin  “Ma'rîfet-us-Sahabe” si (öl: 430),

5. el-İmam Abdulberr el-Kurtubî, Ebû Ömer Yûsuf'un “el-İstiab”ı (öl: 463),    

6. Ebû Mûsâ el-Medînî, Muhammed b. Ömer b. Ahmed el-İsfehânî'nin “Tetimmetü ma'rifet-is-Sahâbe” si. Bu eser, İstîâb'ın zeylidir. (öl: 581),

7. el-İmam Ebû'l-Hasen b. Muhammed b. el-Esîr el-Cezerînin ”Üsdü'l-Gâbe fî Ma'rifet-îs-Sahâbe” adlı eseri, İbni Esîr bu eserinde, sa­habe hakkında yazılan ilk dört eserde mevcut olanları toplamış, ayrıca; birçok ilâveler de yapmıştır, (öl: 630),

8. el-Hâfız ez-Zehebî Muhammed b. Ahmed Üsd-ül-ğabe'yi tecrid ederek “Tecridi Esmâ-is-Sahâbe” adını verdiği kitabı yazdı. es-Zehebî ihtisarda ileri gitti, fakat birçok yeni isimler ilâve etti, (öl: 748),

9. el-Hâfız Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (öl: 852), “el-İsabe fi temyizi esmâ-is-Sahâbe” adlı eserini yazdı. O, sahabe hakkında yazıl­an kitaplardaki farklı konularıın hepsini topladı, gayet güzel bir şe­kilde yazdı. Bu kitap bu sahanın direği durumuna geldi, İstiâb ve onun zeyli ve Usdü'l-Gâbe’dekileri topladı, daha pek çok ilâveler yaptı.

10. Yahya b. Ebî Bekr el-Âmirî’nin “er-Riyâd el-Mustatâbe” si (ö1: 893),

11. Celâl-üd-Din es-Suyûti (öl: 911), el-İsâbe'yi ihtisar etti ve “Ayn-ül-İsâbe” adını verdiği eserini yazdı.

12. es-Suyûtî'nin “Dürr-us-Sahâbe fî men dahale Mısre min es-Sahabe” si,

13. Muhammed Kasım b. Salih es-Sindî'nin “el-Bedr-ul-Münîr fî Sahabet el-beşîr-in-nezîr” i.

İkinci Kısım, Sahabe ve Diğerlerini Birlikte Alan ve Râviler Tarihi Mahiyetinde Olan En Meşhur Kitaplar:

1. el-İmam Muhammed b. Sa'd b. Meni' el-Hâşimî (öl: 230)'nin “et-Tabakat el-Kebîr” i. Son olarak 9 cild halinde Leydende basıldı.

2. Muhammed b. İsmail el-Buhârî (öl: 256)'nin “et-Tarih el-kebir” i. Bu kitap alfebetiktir.

3. Buhârî'nin “et-Târih el-Evsat”ı.

4. Buhârî'nin “et-Tarih es-Sağîr”i. Bu kitap ölüm tarihlerine gö­re tertip edilmiştir. Her on seneyi bir tabaka sayar. Buhâri bu kitapla­rında gayet vecîz ve ince olarak cerh ve ta'dil hakkında konuşur.

5. el-Hâfız el-Kebîr Ebû'l-Haccâc Yûsuf b. ez-Zekî Abdurrahman el-Mizzî (öl: 743)'nin “Tehzîb el-Kemâl fî esmâ-ir-ricâl” i. Bu, büyük bir kitaptır. Kütüb-ü Sitte'nin bütün râvîleri hakkında bol hal tercemeleri vardır. Bu kitap alfabetiktir. Ulemâ bu kitapla çok ilgilenmiş birçok ih­tisarlar yapmışlardır.

6. el-Hâfız ez-Zehebî Muhammed b. Ahmed  (öl: 748) “Tehzîb-ul-kemâl”i ihtisar ederek “Tehzîb-üt-tehzîb”i yazdı.

7. Yine ez-Zehebî ikinci defa aynı kitabı ihtisar ederek “el-Kaşif” adını verdi. Kısa bir özettir.

8. Sonra Hâtimet-ül-huffaz, Mısır diyarında kadılar kadısı el-Hâfız Abmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (öl: 852), Tehzîb-ul-Kemâl’i “Tehzib-ül-tehzîb” adı ile ihtisar etti. O, rical kitaplarının en güzeli ve en faydalısıdır. Tehzib- ül-kemâl'i ihtisar ettikten sonra, cerh ve ta'dil imamla­rının istifade ettiği sözlerden pek çok şey ilâve etti. Bu kitap Hindistan’ın Haydarabat şehrinde 12 cild olarak basılmıştır. Tehzib-ül-Kemal’i bulmak güç olduğundan Tehzîb-ül-Tehzîb, hadis ilimleri ile meşgul olanların ana kaynağıdır. İlim adamları, tehzîb-ül-kemâl’i, İbni Hacer'in ilâveleri ile birlikte bastırmayı çok düşündüler. Bundan maksat, Kütübü Sitte'nin râvileri hakkında elde cami' bir kitabın bulunması idi. Fakat henüz bu tahakkuk etmedi.

9. Sonra İbni Hacer onun da kısa bir telhisini yaparak “Takrib-ut-tehzîb” adını verdi. O, bu kitapta, evvelinde beyan ettiği özel ıstı­lahlarla râvîler tabakatına, cerh ve ta’dil bakımından onların dereceleri­ne işaret eder. Bu kitap da Hindistan’da defalarca basılmıştır.

10. Safiyyüddin Ahmed b. Abdullah el-Hazrecî, tehzîb'i telhis ede­rek “Hulasat-ü tehzîb tehzîb el-Kemâl” adını verdi. İlim ehli arasında “el-Hulâsa” diye meşhur oldu. el-Hazrecî bunu 923 de te'lif etti. O, tehzîb tipinde bir eserdir, orta derecede faydalı bir kitaptır. O, bazan, tarih, cerh veya ta'dile âid nakillerin bir kısmında hata eder...

11. İbni Hacer el-Askalânî'nin “Ta'cil-ül-menfea bi zevâid rical el-erbea” sı. İbni Hacer bu kitapta dört imam Ebû Hanife, Mâlik, Şafiî ve Ahmed b. Hanbel'in hadislerini rivayet ettikleri kimselerin hal tercemelerini yazmıştır. Fakat o tehzîbde zikrettiklerini burada zikretmediği için bu kitap tehzîbe zeyl olmuştur. Bu kitap bir cild olarak Hindistan'da ba­sılmıştır.

12. İbni Hacer'in “el-İsâr bi ma'rifet ruvât-il-Asâr” adlı eseridir, Bu orta büyüklükte bir kitaptır. Ebû Hanife'nin   arkadaşı ve talebesi Muhammed b. el-Hasen'in “el-Âsâr” adlı kitabındaki râvîlerin hal tercemeleri vardır. Fakat burada sadece tehzîbde zikretmediği kimselerin üze­rinde durur. Bu kitabın, Darulkütüb'de iki yazması vardır. Birisi müellifin kendi el yazmasıdır.

Özellikle Cerh ve Ta'dile Âid Kitaplardan Bazıları:

1. İbni Ebî Hatim'in “et-Cerh ve't-ta'dil”i. Bu zat, Ebû Hatim, Muhammed b. İdris el-Hanzalî er-Râzî'dir (öl: 372). Kitabını, Buhârî’nin “et-Târîh-ul-Kebîr” i üzerine ve onun usûlü ile yazmıştır. Büyük bir kitaptır. O bu kitapta daha çok babası Ebû Hatim ve babasının arkadaşı Ebû Zûr'a'dan rivayet eder.

2. el-Hâfız Ebû'l-Fadl b. Muhammed el-Mukaddesî'nin (öl: 507) “el-Cem beyne ricâl-is-sahîheyn” adlı eseri. O, bu kitabın da, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Kelâbâzî'nin Buhârî ricali, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-İsfefanî’nin Müslim ricali hakkındaki eserlerinde bulunanları bir araya getirmiştir. Hindistan’da Haydarâbâd’da büyük bir cild halinde ba­sılmıştır.

3. el-Hâfız es-Zehebî'nin “Mizân-ül-itidâl” i. O, bu kitapta Ulema­nın cerh ve ta'dil bakımından haklarında konuştuğu râvîleri anlatır. Bu faydalı bir kitaptır, Hindistan ve Mısırda üç büyük cild halinde basılmış­tır.

4. İbni Hacer'in “Lisan-ül-Mizan” adlı kitabı.

5. el-Hâfız ez-Zehebî’nin “Tezkiret-ül-Huffâz”ı.

6. İbni Hibbân el-Bustî'nin “es-Sikat” ı.

7. Buhârî'nin “Kitab-uz-Zuafâ” sı.

8. en-Neseî'nin “Kitab-uz-Zuafâ ve'l-Metrûkîn” i.

9. İbni Hibbân el-Bustî'nin “Kitab-uz-Zuafâ” sı.

İsimler, Künyeler ve Lâkablar Hakkında Te'lif Edilmiş Kitaplar:

1. Ali b. Abdullah b. Ca'fer el-Medînî'nin sekiz cüz halindeki “el-Esâmî ve'l-Kûnâ” adlı eseri.

2. Ahmed b. Hanbel (241) in “el-Esmâ ve'l-Künâ” adlı eseri.

3. el-Buhârî, en-Neseî ve Abdurrahman b. Ebî Hâtîm'in “el-Künâ” adlı eserleri.

4. Müslim b. el-Haccâc en-Nisabûrî (261)'nin “Kitab el-kunâ ve'l-esmâ” adlı eseri.

5. Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed b. Haramâd b. Sa'd b. el-Ensârî (320)'nin “el-Kunâ ve'l-esmâ” adlı eseri. Bu meşhur ve cami' bir kitap­tır, iki cüz halinde 1322-1323 senelerinde Hindistan’da basılmıştır.

6. el-Hâkim el-Kebîr Ebû Ahmed Muhammed b. Muhammed b. Ahmed en-Nisâbûrî (378) in 14 cild halindeki “el-Esmâ ve'l-kunâ” adlı eseri.

7. Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk, İbni Mende el-İsfehânî (395)'nin 1927 de Almanya’da basılan “Feth-ul-bâb fi'l-kûnâ Ve’l-elkâb” adlı eseri.

8. Ebû Muhammed Abdulgani b. Saîd el-Esedî el-Mısrî (400)'nin 1326 da Hindistan’da bir cild olarak basılmış olan “el-Mu'telef ve’l-muhtelef fî esmâi nakalet-il-hadis” ve “el-Müştebeh fi’n-nisbe” adlı eserleri.

9. Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatîb el-Bağdâdî' (463)'nin “Tekmilet-ül-Mu’telef” ve “el-Esmâ ve’l-elkâb” ve “el-Esmâ el-mühimme fi'l-enbâ el-Muhkeme” ve “Telhîs'ul-müteşâbeh fî'r-resmi fî esmâ-i’r-ruvât” adlarındaki eserleri.

10. Ebû Nasr Ali b. Hibetullah b. Ca'fer, İbni Me'kûlâ el-Bağdâdî (486)'nin “el-İkmâl fi ref’il-irtiyâb an el-Mu'telef ve’l-Muhtelef min’el-esmâi ve'l-künâ ve’l-ensab” adlı eseri. Bu mühim bir kitaptır. Mısır’daki “Dâr-ul-Kütüb” de “Mustalah 8” rakamlı bir nüsha vardır. Müellif ki­tabını, daha önce yazılanları gözden geçirdikten sonra yazmıştır. İki cüz halindeki bu kitap alfabetiktir. Bu kitap hakkında İbni Hallikân “Benzeri yazılmadı” demiştir.

11. Ebû'l-Ferec Abdurrahman b. Ali, İbn-ül-Cevzî (597) “Keşf-ün-Nikâb an-el-esmâ ve'l-elkâb” adlı eseri.

12. el-Hâfız Muhammed b. Abdulgani el-Bağdâdî'nin "el-Müstedrek alâ'l-İkmâli Libni Me'kûlâ” adlı eseri.

13. Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî (748)'nin “el-Müştebeh fî esma er-ricâl” adlı eseri. Bu kitap kendinden önce bu konuda yazı­lanlar tetkik edildikten sonra te'lif edilmiştir. Bu bakımdan çok mühim­dir. Bu kitap 1881 de 616 sahife olarak Leyden'de basılmıştır.

14. İbn Hatîb ed-Dehşe Mahmud b. Ahmed el-Hemezânî (804)'nin “Tuhfet zevî'l-ereb fî müşkil el-esma ve'n-neseb” adlı eseri. Bu kitap 1905 de Leyden'de basılmıştır.

15. Ebû'l-Fadl Şihabûddin İbni Hacer el-Askalânî'nin (852) “Nüzhet-ül-Elbab fi’l-Elkab” adlı eseri.

(bk. Dr. Ali Özek, Hadis Ricali Hadis İlimleri ve Kaynakları, Fatih Yayınevi, s. 160-164)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet