İslam'ın hükümleri mahluk mudur?

- Meyelan cüz'i irade'nin ilk basamağıdır diyebilir miyiz?
- Bir şeyin mefhum olması o şeyin emr-i itibari olması mı demek?

Değerli kardeşimiz,

- Evet, insanda bir şey yapmaya yönelik olarak beliren meyelan, cüz’î iradenin kullanılması için ilk basamak sayılır. Çünkü, insan iradesi özgür bir tercihe sahiptir. Bu tercihin yapılması ise, insanda beliren meyil veya meyillerden birini tercih etmeye dayanır.

- İslam’ın hükümleri hakkında böyle bir tartışma açmak, Kur’an’ın mahluk olup olmadığı konusuna kadar götürebilir. Zira, İslam hükümlerinin pek çoğu Kur’an’la sabittir. Kelam-i-ı nefsi cihetiyle Kur’an’ın ezeli olduğunda şüphe yoktur.

Bu açıdan konuya bakıldığı zaman, Ezeli ilimde var olan hükümler mahluk değildir. Fakat insanların eylemi olarak ortaya çıkan hükümler mahluktur. Nitekim, insanın kendisi de ezeli ilimde var olmakla beraber, onun sonradan yaratıldığında şüphe yoktur. “Sizi de yaptığınız şeyleri de yaratan Yüce Allah’tır.” (Saffat, 37/96) mealindeki ayette bu husus açıkça ifade edilmiştir.

- “Mefhum” sözcüğü, kavram anlamına geldiği gibi, sözcük olarak bulunmadığı halde bir ifadenin muhtevasından anlaşılan mana anlamına da gelir.

İster kavram, ister ifadenin fehvasından anlaşılan mana olsun, bunun harici bir vücudu olmadığına göre, “emr-i itibari” olduğunu düşünebiliriz.

- Bununla beraber, mefhulara “varlığı olmayan itibari bir şey” nazarıyla bakarsak, bütün manalara da itibari nazarıyla bakmak gerekir. Çünkü ne lafızların ne de manaların elle tutulur bir vücud-u haricileri yoktur.

- Bütün manaları “itibari” kabul edersek, hakiki varlıklarının olmadığını söylemiş oluruz ki bu yanlıştır. Bu takdirde “mana-yı hakiki”, "mana-yı meczaî” ifadelerinin bir anlamı kalmaz.

Keza, “insanlık” da bir mefhumdur. Ve bir anlamda itibari de olduğu bir gerçektir. Fakat bu kavramın dışarıda harici vücudu olan milyonlarca fertleri vardır.

Bu sebeple, “mefhum”un mefhumunu böyle ince detaylarla formatlamak isabetli olmayabilir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet