İslam’da tekrarlamanın önemine dair ayet ve hadisler var mı?

- Tekrarlanmayan bilgiler unutulup gidiyor.

Değerli kardeşimiz,

İnsan Unutkandır, Sürekli Hatırlatmak Gerekir

İnsanın fıtrî yapısını ele alacak olursak, bilhassa hayatî önemi olan konularda, insanın maharet kazanması için tekrar, önemli bir ihtiyaç, hatta zarurettir, denilebilir. Çünkü insanda unutma özelliği vardır.

Bu temel insanî özellik sebebiyledir ki, bir fikrin insan zihninde yer edebilmesi ve iyice anlaşılabilmesi için, takip edilecek yollardan birisi tekrardır. Bu yolla fikirler, bilgiler ve maharetler insan hafızasına yerleştirilebilir. Böylece insandaki unutkanlık büyük çapta önlenmiş olur.(1)

İnsanı yaratan Allah Teâla, kulunun özelliklerini en iyi bilendir. Bu sebeple, en son ve en mükemmel dininin prensiplerini içeren Kur'an-ı Kerim’de kendine has bir üslûpla tekrarların bulunması, onun insanı hidayete çağırmak için gönderilmiş bir kitap olmasındandır.

Kuran’da Tekrar Değil Tesis Vardır

Esasen Kur'an ve hadislerde geçen bazı şeyler, görünüşte tekrar ise de hakikatte asla aynı şey değildir. Binanın üst üste konulan tuğlaları ve katları, insanların dişleri ve parmakları görünüşte bir tekrar gibi ise de hakikatte asla aynı değildir; tesistir, bina yapmaktır, farklı özelliklerdir. Biri varsa diğerine gerek yok denilmez.

Aynen bunun gibi Kur'an ve hadislerde geçen ve görünüşte tekrar zannedilenler de başka maksatlar, hedefler ve gayeler bina etmek, tesis etmek içindir.

Bununla beraber, konunun anlaşılması ve açıklanması için tekrar kelimesinin kullanılması gerekebilir. Yoksa aynısı değildir.

İhtiyaçlar Sürekli Tekrar Eder

Manevi ihtiyaçlar ile maddi ihtiyaçlar arasında bir ilişki vardır. Biri bedenin diğeri ruhun ihtiyacıdır, biri irade sıfatından diğeri kelam sıfatındandır.

Demek ki, insanların temel ihtiyaçlarının tekrarı nasıl gerekli ise onun gibi manevi ihtiyaçlarının da karşılanması ve isteklerine cevap verilmesi gerekir. Bundan dolayı Kur'an’ın temel meseleleri sürekli tekrar edilerek muhatabın bu manevi ihtiyaçları karşılanmış olur. 24

Kur'an’daki Tekrarların Bazı Hikmetleri Şöyle Özetlenebilir:

1. Tekrar edilen her ibare yeni bir mana ve yeni bir ibrete delalet etmektedir.

2. Faydası olmayan ve yeni bir şeyleri ilave etmeyen hiçbir tekrar yoktur.

3. Kur'an’ın ana maksatları dörttür: Tek olan Yaratıcının varlığını ispat, nübüvvet, haşir ve adalettir. Ayetler, bu maksatları ispat sadedinde birbirini takip etmiş ve daha da vuzuha kavuşturmak için tekrar edilmiştir.

4. Kur'an-ı Kerim bir zikir, dua ve davet Kitabı’dır. Dolayısıyla ayetlerin tekrarı sadece iyi olmakla kalmaz, aynı zamanda zarurîdir, çünkü zikrin tekrarı tenvirdir, duanın tekrarı takrirdir, davetin tekrarı da tekit manasına gelmektedir. Kur'an-ı Kerim büyük meseleleri ve ince hakikatleri arzettiği ve akılları, bunları bilmeye, kalpleri de iman etmeye davet ettiği için değişik ifadelerle ve muhtelif üslûplarla tekrarı kaçınılmazdır.

5. En lezzetli şeylerde de olsa, tekrar çoğu şeylerde insanda bir bıkkınlık meydana getirmesine, Kur'an’daki tekrarlar daima tatlı ve hoştur.

Bu özellik sadece Kur'an’a ait olup bunun sırrı, Kur'an’ın daima tazeliğini muhafaza etmesi ve her asırda yenilenmesidir. Su, hava ve gıdanın tekrarı bıktırmadığı ve her alındığında ayrı bir lezzet verdiği gibi ayetler isler de ruhun havası, suyu ve gıdasıdır, her zaman lezzet verir.

6. Kur'an’ın kendine has özellikleri ve mukaddes veçheleri vardır, bunları şöyle sıralamak mümkündür:

Tilavetine büyük bir ecir verilmesi, insan ve cinnin benzerini ortaya koyamayacağı bir Kitap olması, bütün insanları içerecek hitap çeşitlerini ihtiva etmesi, insanların devamlı onu okuma arzusu… Aynı şekilde küçüklerin zihinlerinde nakşolunması, hasta ve ölüm yatağında yatanların onu dinlemekten haz almaları.

7. Tekrarın hikmetlerinden biri de Kur'an’ı okuyan kimselerin aynı seviyede olmamalarıdır. Zira bazıları Kur'an’ı tümden okuyamazlar, bu kimseler Kur'an’ın birkaç cüzünü veya suresini ancak okuyabilirler, dolayısıyla tekrar olmasaydı bu kimseler söz konusu dört maksattan haberdar olmazlardı.

Hz. Peygamber’in Eğitiminde Tekrar Metodu

İnsan için uğrunda yorulmaya, sıkıntı çekmeye değer en hayırlı gaye eğitimdir. Öğrenme niteliği insanla var olduğu için Peygamberlerin bir vazifesi de insanların eğitimiyle ilgilenmektir.

Hz. Peygamber (asm), Yüce Allah’ın ilâhî mesajını insanlara iletmekle görevlidir ve her konuda olduğu gibi eğitim öğretimde de en güzel örnek olarak vasıflandırılmıştır. Onun değerlerle yüklü sözleri, fiilleri, takrirleri, yaşamı, ahlakı, insanlarla ilişkileri, bakış açısı dinin eğitim ve öğretim metotlarıyla ilgili genel bir çerçeve sunmaktadır.

Hz. Peygamber’in (asm) eğitimde kullandığı metotlar din eğitiminde son derece önem arz etmektedir. Onun eğitimde kullandığı metotları tebliğ, tebyin, temsil, tekrar, tebşir, inzar ve tahkiye şeklinde sıralamak mümkündür.

Hz. Peygamber (asm) insan eğitimine büyük ehemmiyet vermiştir. Ayrıca modern dönemde eğitim bilimlerinin bize takdim ettiği ilke ve metotların birçoğunun örneklerini Hz. Peygamber’in tatbik ettiğini ifade etmek mümkündür.

Bilgilerin unutulmaması, tesis edilmesi ve sağlamlaştırılması için Hz. Peygamber’in (asm) kullandığı metotlardan birisi de tekrar metodudur.

Davetin tebliğ ve tespitinde Kur'anî bir metod olan tekrar üslubunu Hz. Peygamber (asm) Efendimizin fiilen kullandığını görmekteyiz.

Hadislerde, Hz. Peygamber’in (asm) bazı sözlerini üç defa tekrarladığını, imanî meselelerde muhatabına hitabını üç defa tekrar ettiğini görüyoruz.(2)

Başka bir hadisinde de dinî davetin esasını ifade ederken, “Din nasihattir.”(3) sözünü üç defa peş peşe tekrar ederek, dinin yayılmasında ve devamında samimiyetin ve tekrarın ne derece önemli olduğunu veciz bir şekilde ifade buyurmuştur.

Tekrar, bilginin dile, zihne ve kalbe yerleştirmesini kolaylaştırır. Hz. Peygamber (asm) ashaba yeni bilgiler öğretirken üç defa tekrarlamış ve önemli hususların zihne yerleşmesi için çalışmıştır. Ayrıca dinleyicilerin anlama kapasitesine göre zaman zaman tekrar yapmıştır. Nitekim Hz. Enes, “Hz. Peygamber (asm) bir söz söylediği zaman, iyice anlaşılsın diye üç defa tekrar ederdi. Yine bir kavmin yanına gelip selam verdiği zaman da üç kere selam verirdi.” diyerek buna dikkat çekmiştir.(4)

Hz. Peygamber (asm) zikrettiği hususu vurgulamak, muhataba ehemmiyetini göstermek ve dinleyenin iyice dinleyip öğrenmesi amacıyla sözünü tekrar etmiştir. Buhari bu maksadı kitabında “iyice anlaşılsın diye sözü üç kez tekrar eden kimse” adlı bölüm başlığıyla yapmıştır.(5)

Anlaşılan odur ki hem insan fıtratı hem de din açısından “tekrar” önemli tebliğ ve irşat üslubudur. İnsanların bu yaratılışı göz önüne alınarak günümüzde belirli zaman aralıkları ile yapılan reklamlar yoluyla kişi ve toplumu ilgilendiren önemli bazı konuların anlatılması ve kabul ettirilmesi veya ticarî ve sınaî ürünlerin daha çok kâr amacıyla tüketiminin teşvik edilmesi sağlanmaktadır.(6)

İlave bilgi için tıklayınız:

- Kur'an'da bazı kıssaların, ayetlerin ve cümlelerin sık sık ...

- Hz. Peygamber'in eğitim metotları nasıldı, örnekler verir misiniz ...

Dipnotlar:

1) Zerkeşî, el-Burhan, Beyrut. 3/8-34; Suyûtî, el-İtkan, Beyrut., 2/86; Şengül, İdris, Kur’an Kıssaları Üzerine, İzmir, s. 250-251.
2) Buharî, İlim, 34; 49; Libas, 101.
3) Beyhakî, Şuabu’l-İman, Beyrut, no: 7015, 9. cüz, s. 496.
4) Buhari, İlim 30.
5) Buhari, İlim 30.
6) Şengül, Kur’an Kıssaları Üzerine, s. 252.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet