İmam Nevevi'nin Müslim şerhini ve bu şerhe hangi nüshayı esas aldığını açıklar mısınız?

- İmam Nevevi Sahih-i Müslim şerhini yazarken hangi (Sahih-i Müslim) nüshasına dayanarak yazmıştır? (Hangi kaynağadayanarak hazırlamıştır?)

- Benim bildiğim üç taneSahih-i Müslim nüshası var: Abdülgafir b. Muhammed b. Abdülğafir, Ebu'l Abbas Ahmed b. Hasan er-Razî ve Ebu Saîd Ömer b. Muhammed b. Davud es-Siczî.

- İmam Nevevi bunlardan hangisine dayanarak şerhini yazmıştır veya bunların üçünü de birleştirerek mi yazmıştır Sahih-i Müslim şerhini?

Değerli kardeşimiz,

Müslim'in Sahih'ine yazılmış olan birçok şerh içinde en muteber kabul edilen Nevevî'nin el-Minhâc isimli eseridir. Nevevî, bu şerhinin ön sözünde şu hususlara değinmektedir.

Geçmişte âlimlerin en yoğun şekilde meşgul oldukları sahanın hadis olduğunu, hatta hadis okunan bir mecliste binlerce öğrencinin toplandığını, ancak artık böylesine bir rağbetin görülmediğini, gayretlerin oldukça zayıflamış olduğunu, fakat buna rağmen yine de Hadis İlmine itina ve insanları bu sahaya teşvik etmek gerektiğini bildirmektedir.

Ayrıca, hadis ve hatta ilim alanında en sahih eserin Buhârî ve Müslim'in sahihleri olduğunu kaydetmektedir. Kendisinin, Buhâri'ye bir şerh yazmakta olduğunu, bu arada Müslim' in Sahih'ine de ne anlaşılamayacak kadar özet ne de bıktıracak kadar detaylı olmayan orta (mutevassıt) bir şerh yazmak üzere yola çıktığım söylemekte ve şöyle demektedir:

“Eğer gayretlerdeki zayıflık, isteklilerin azlığı ve uzunluk gerekçesiyle kitabın yayılamayacağı endişesi olmasaydı, bu şerhi yüz cildi aşacak ölçüde geniş tutar ve gereksiz hiçbir şeyi de tekrar etmezdim. Fakat ben orta bir yol tuttum. Usûl ve furûya ait hükümler, âdâb, şerî kaideler, kelime anlamlarının ve şahıs isimlerinin zabtı, künye sahiplerinin isimleri ve ricalle ilgili bazı önemli hususlar, hadisler arasını cem' ve bazı pratik (amelî) meselelere işaret ettim. Hadis tekerrür etmişse, ilk geçtiği yerde gerekli izahlarda bulundum, daha sonra o ilk yere atıfla yetindim. Bazen de meselenin daha başka yönlerinin mevcudiyeti dolayısıyla yeniden bilgi verdim. İstifâdeyi arttıracağını umduğum için, usul bilgilerine ait bazı konuları da bu mukaddimede vermeyi uygun buldum." (bk. Nevevî, Müslim Şerhi, 1/4-8'den özet-İrşâdü's-sârî kenarında)

Nevevî şerhinde, Mâliki olan Kadı lyad'ın İkmalu'l-Mu'lim bi fevâidi Müslim adlı şerhinden oldukça istifade etmiş, ancak mezhep görüşlerinin ayrıldığı noktalarda kendi mezheb görüşü istikâmetinde yorumlarda bulunmayı ihmal etmemiştir.

Nevevî'nin şerhi gerek müstakil olarak gerekse Kastallâni’nin Buhari şerhi İrşâdü's-sârî kenarında bir çok kez basılmıştır.(bk. Sezgin, Tarîhu't-turâs, 1/214)

Müslim'in Sahih'inin Nüshaları ve Râvileri

Müslim'in Sahih’i bize Ebû İshak İbrahim b. Muhammed b. Süfyân (308/920) ve Ebû Muhammed Ahmed b. Ali el-Kalânîsî’den rivayet edilen iki nüsha halinde intikal etmiştir.

İbn Süfyân rivayeti de Ebu Ahmed Muhammed b. İsa b. Amrûyâ el-Culûdî (368/978) ve Ebu Bekr Muhammed b. Îbrahim-Kisâî (384/994) den oluşan iki kişi tarafından naklolunmuştur.

el-Culûdî nüshası Abdülğafır b. Muhammed b. Abdülğafîr (448/1056), Ebu'l-Abbas Ahmed b. Hasan er-Râzi (V. asır başlangıcı) ve Ebu Said Ömer b. Muhammed b. Davud es-Siczî (V. asır başlangıcı) tarafından üç ayrı koldan rivayet etmiştir.

İbn Süfyân rivayetinin Kisâî kolu da Ebu'l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Zekeriya en-Nesevî ve Ebu Muhammed Abdülmelik b. Hasan es-Sıkıllî vasıtasıyla iki ayrı şekilde sonraki zamanlara intikal etmiştir.

el-Kalânîsî Rivayeti, Ebu Ahmed Muhammed b. Yahya el-Aşkar -Ebu Alâ Abdülvehhab b. İsâ b. Abdirrahman b. Mâhân yoluyla, İbn Mâhân'dan nüshayı alan dört ayrı râvî vasıtasıyla sonraki devirlere intikal etmiştir.

Müslim'in meşhur şarihi en-Nevevî (676/1277)'nin esas aldığı nüsha kendisine;

1. Ebu İshak İbrahim b. Mudar el-Vâsıtî (664/1265),
2. Ebu'l-Kasım Ebu'l-Feth Mansur b. Abdülmün'im el-Ferâvî (608/1211),
3. Ebu Abdillah Muhammed b. Fadli'l-Ferâvî (530/1135),
4. Abdülgafır b. Muhammed (448/1056),
5. Ebu Ahmed Muhammed b. İsâ b. Amrûyâ el-Culûdî (368/978),
6. Ebu İshak İbrahim b. Muhammed b. Süfyân (308/920)'dan oluşan altı kişilik bir senedle intikal etmiş olan nüshadır.

Nevevî kendisiyle iftihar ettiği bu altı kişilik senede (bk. Nevevi, Müslim Şerhi, 1/10) hep “ahberenâ” lafzını kullanmaktadır.

Nevevî'nin İbnu's-Salâh'tan naklen bildirdiğine göre, el-Kalânîsî rivayeti garpta çok kullanılan ve fakat başka yörelerde bilinmeyen bir nüshayı oluşturmaktadır. (bk. Nevevi, Şerhu Müslim, 1/17; Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakan, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 59-62; 153-154)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet