İmam Azam, Allah'ın yukarıda olduğuna dair örnek vermiş mi?

- Neden Ebu Hanife, Fıkhü'l-Ebsat kitabında Allah'ın yukarıda olduğuna dair vermiştir?
- Fıkhü'l-Ebsat kitabını okurken Ebu Hanife Allah'ın gökte olduğuna dair "Dua ederken ellerimizi göğe açarız" dediğini okumuştum.

Değerli kardeşimiz,

İmam Azam Ebu Hanife’nin "el-Fıkhu'l-ebsat" isimli eserinin eski nüshalarında bu tür ifadeler yoktur.

el-Fıkhu'l-ebsat, Ebu Mutî el-Belhî tarafından Ebu Hanife'den rivayet edilen özlü bir kelam metnidir. Eser farklı rivayet senetleri ile günümüze kadar ulaşmıştır.

Risalenin yazma nüshaları üzerinde yapılan incelemeler doğrultusunda metninin büyük oranda doğru şekliyle günümüze ulaştığı anlaşılmaktadır.

Ancak geç dönem yazma nüshaları ile Zahid Kevserî tarafından yapılan neşirde bazı ilaveler göze çarpmaktadır. "Allah'ın arşa istiva etmesi, arşın semada oluşu ve dua ederken ellerin göğe çevrilmesi" ibareleri buna örnektir.

Eski nüshalarda bu ifadelerin olmaması esere sonradan ilave edildiğini gösterir. Bunun kim tarafından ve ne zaman yapıldığı hususunda net bir bilgi olmamakla birlikte bazı ipuçları vardır.

Zira "el-Fıkhu'l-ebsat" metninin şerhler üzerinden yeniden inşa edildiği bilgisine sahibiz. (bk. Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla 1394/4-6)

Muhtemelen bu inşa sürecinde bazı ilaveler yapılmış ve bu şekilde yaygınlaşmıştır.

Nitekim önemli Hanefi kaynaklarından olan İmam Natıfi'nin "el-Ecnas" adlı eserinde de "Allah için bir yön vehmini uyandırdığı gerekçesi ile arş cihetini vesile kılarak dua etmeyi Ebu Hanife'nin hoş görmediği” aktarılmaktadır. (bk. Natıfi, el-Ecnas, 1/445)

Bu bilgiler doğrultusunda Ebû Hanife'nin tecsim ve teşbih umdelerini barındıran ifadelerin Allah için kullanılmasını uygun görmediği, kulların vasfedildiği sıfatlarla nitelenemeyeceğini belirttiği anlaşılmaktadır. (bk. el-Fıkhu'l-ebsat, s. 8)

Allah’ın maddi mekanı yoktur, O, yerde de, gökte de müminlerin kalbinde de hasılı her yerde vardır, hazır ve nazırdır. Fiziki olarak gökte veya yerde denemez. Eğer İmam Azam Ebu Hanfie hazretlerinin soruda geçen anlamda bir sözü varsa, maksadı açıkladığımız gibidir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet